◄ واگذاری موفق قطارهای حومه ای فرانسه به استان ها به جای خصوصی‌ سازی

عباس قربانعلی بیک: بر اساس گزارش UIC2024، راه آهن فرانسه (SNCF) در سال 2023 با شبکه ای به طول 26944 کیلومتر، دارای 16628 کیلومتر مسیر دو خطه، 16122 کیلومتر خط برقی، 1235 لوکوموتیو، حدود 20120 واگن مسافری، 3525  واگن خودکشش، 10 هزار واگن باری، 1207 میلیون مسافر و 104 میلیارد نفر کیلومتر، 19.5 میلیون تن معادل 8.4 میلیارد تن کیلومتر جابجایی بار داشته است. این شرکت در 2023 قریب 67 میلیارد مسافر کیلومتر را با قطارهای سریع در کمتر از 2500 کیلومتر شبکه مربوطه جابجا نمود.

راه آهن فرانسه در سال ۲۰۰۷ با شبکه ای به طول ۲۹۵۰۰ کیلومتر، با عرض ۱۴۳۵ میلیمتر دارای ۱۶۵۰۰ کیلومتر مسیر دو خطه، ۱۴۳۰۰ کیلومتر خط برقی، ۴۳۰۰ لوکوموتیو، حدود ۱۶۰۰۰ واگن مسافری، ۲۸۰۰ قطار خود کشش، ۳۳ هزار واگن باری و ۱۶۱ هزار نفر پرسنل، ۱۱۰۰ میلیون مسافر و ۸۳ میلیارد نفر کیلومتر، ۱۰۶ میلیون تن معادل ۴۳ میلیارد تن کیلومتر جابجایی بار داشته است.

این شرکت در سال ۲۰۰۷ تعداد ۱۰۵ میلیون مسافر معادل ۴۸ میلیارد نفر کیلومتر را با قطارهای سریع جابجا نموده که تقریبا معادل بقیه کشورهای اروپایی بود. (کتاب استراتژی تحقق اهداف چشم انداز ۱۴۰۴ در صنعت ریلی از منظر اصلاح الگوی مصرف).

تغییرات 2023 نسبت به 2007 (16 سال) چنین بود: شبکه (9%-)، طول دوخطه (1%)، طول برقی (13%)، لوکوموتیو (71%-)، واگن خودکشش (26%)، واگن مسافری (26%)، واگن باری (71%-)، جابجایی مسافر (1%-)، مسافر سریع (40%)، جابجایی بار (80%-).

واگذاری اختیارات به استان ها (Régionalisation) یکی از مهم ترین تحولات در راه آهن فرانسه محسوب می شود که با هدف بهبود کیفیت خدمات محلی و افزایش کارایی صورت گرفت.

مرحله آزمایشی (1997-2001)، انتخاب هفت استان به عنوان پایلوت، آزمون تفویض اختیارات حمل و نقل منطقه ای، ارزیابی نتایج و بررسی چالش ها، اجرای کامل 2002 به بعد و پس از تصویب قانون مجلس برای احیای حومه در دسامبر 2000 (SRU law on Solidarity and Urban Renewal). گسترش برنامه به تمام استان های فرانسه، تنظیم موافقت نامه های جدید بین استان ها و SNCF. هر استان موافقت نامه ای با راه آهن مرکزی (SNCF) منعقد می کند، شرایط بهره برداری و سرمایه گذاری در این قراردادها مشخص می شود، بازنگری قراردادها هر پنج سال برای ارائه خدمات جدیدتر. 

تقسیم مسئولیت ها، استان ها: مسئول برنامه ریزی، تامین مالی و نظارت بر خدمات محلی و  SNCFمرکزی: تمرکز بر حمل و نقل سراسری و قطارهای پرسرعت (TGV). با این رویکرد به جای خصوصی سازی از سال 2003 وضعیت زیان ده به سودآور تبدیل شد و هزینه های عملیاتی کاهش منابع بهینه سازی، ارتقاء کیفیت خدمات، تطبیق بهتر خدمات با نیازهای محلی، افزایش مشارکت مردم در تصمیم گیری ها، بهبود پوشش جغرافیایی، سرمایه گذاری هدفمند در خطوط منطقه ای، نوسازی ناوگان و تجهیزات محقق شد. 

این اصلاحات موجب شد که SNCF بتواند: بر خدمات استراتژیک (قطارهای پرسرعت و حمل بار) تمرکز کند، از مزایای اقتصاد مقیاس بهتر بهره مند شود، کیفیت خدمات محلی را از طریق مدیریت نزدیک تر به مردم بهبود بخشد. این مدل اصلاحات به الگویی برای سایر کشورهای اروپایی تبدیل شده و نشان دهنده موفقیت رویکرد تفکیک مسئولیت ها در صنعت حمل ونقل ریلی است. 

پاریس و استان ایل دو فرانس (مقام اول مطلق)، خدمات راه آهن حومه ای پاریس به تنهایی 82 درصد از کل مسافران سالانه راه آهن فرانسه را تشکیل می دهند. در سال 2020، تعداد سفرهای حمل و نقل عمومی در پاریس و منطقه ایل دو فرانس به حدود 2.6 میلیارد سفر رسید. اکنون حداقل 12 منطقه شهری فرانسه وجود دارد که ساکنان محلی آن ها به طور متوسط حداقل 100 سفر حمل و نقل عمومی در سال انجام می دهند: پاریس، لیون، مارسی، تولوز، بوردو، لیل، نانت، استراسبورگ. آمار شهرهای خاص، در سال 2019، تعداد سفرهای مسافران در شبکه حمل ونقل عمومی لیون (TCL) به 496 میلیون سفر رسید. شش شهر فرانسه دارای سیستم حمل ونقل سریع هستند: پاریس (16 خط)، لیون (4 خط)، مارسی (2 خط)، لیل (2 خط)، تولوز (2 خط) و رن (2 خط). 

نکته مهم: تمرکز شدید در منطقه پاریس نشان می دهد که علی رغم وجود 18 منطقه، بیش از 80 درصد ترددهای حومه ای در منطقه ایل دو فرانس متمرکز است که این امر چالش توزیع نامتوازن جمعیت و فعالیت اقتصادی در فرانسه را نشان می دهد. استفاده از تجربه قطارهای حومه فرانسه و تجربیات قطارهای حومه ایران نشان می دهد می توان الگوی مشابهی به ویژه با برقی کردن برای ایران تهیه نمود.