◄ خلاصه آیین نامه طرح هندسی راه آهن، نشریه 288 سازمان برنامه و بودجه
به اعتقاد عباس قربانعلی بیک یکی از الزامات ساماندهی وضعیت ناپایدار و وابسته راه آهن، آسیب شناسی وضعیت موجود ناشی از طراحی شبکه و بازنگری و اصلاح نشریات 288، 394 ... با ملاحظات طبقه بندی خطوط برای کاهش هزینه و زمان ساخت و هزینه نگهداری می باشد.
عباس قربانعلی بیک: نشریه 288 (آیین نامه) به عنوان مرجع اصلی طراحی هندسی مسیرهای راه آهن در ایران در 144 صفحه در 1383 تدوین شده و شامل استانداردها و ضوابط فنی برای مراحل مختلف طراحی، اجرا و بهره برداری از خطوط ریلی است.
آیین نامه در هفت فصل اصلی سازماندهی شده است:
فصل اول:
کلیات: به تعریف مفاهیم پایه مانند سرعت طرح، بار ناخالص سالیانه، ترافیک مختلط، راه آهن سریع السیر، و حریم راه آهن می پردازد. همچنین بر لزوم مطالعات اقتصادی و اثرات زیست محیطی پیش از اجرای طرح تأکید دارد.
هدف و دامنه کاربرد: این نشریه به عنوان یک استاندارد ملی گروه اول، الزامی است و هدف آن ارائه ضوابط و معیارهای فنی برای طراحی هندسی مسیرهای راه آهن در کلیه مراحل مطالعاتی، طراحی و اجرا است. مباحث آن شامل طراحی مسیر، ایستگاه ها و ابنیه فنی می شود.
خلاصه محتوای فصول: 1) کلیات: تعاریف پایه (سرعت طرح، بار محوری، حریم راه آهن و...)، ضرورت مطالعات اقتصادی و ارزیابی اثرات زیست محیطی(EIA) قبل از اجرای طرح. 2) عوامل مؤثر در طراحی: شرح خدمات و مطالعات در مراحل مختلف طراحی (مطالعات اولیه، تفصیلی و اجرایی)، عوامل کلیدی مؤثر مانند سرعت، ظرفیت خط، بارمحوری و طبقه بندی خطوط به چهار کلاس A, B, C, D بر اساس سرعت و بار ناخالص. 3) پلان مسیر (طراحی افقی): ارائه جزئیات فنی طراحی قوس ها شامل محاسبه بربلندی (دور) تعادلی، مجاز و کسری آن، قوس های دایره ای و قوس های پیوندی (حلزونی و سهمی) و ضوابط مربوط به طول آنها. همچنین اصول و انواع تقاطع ها (همسطح و غیرهمسطح) با راه ها و خطوط دیگر بیان شده است. 4) نیمرخ طولی (طراحی قائم): ضوابط تعیین شیب طولی مجاز بر اساس طبقه خط، مفهوم پاره خط پروژه و طراحی قوس های قائم برای اتصال مناسب شیب های متفاوت. 5) نیمرخ عرضی: تعریف قواره های بار و ساختمان (حد فضای آزاد)، مشخصات عرضی خطوط در مسیر مستقیم و قوس، طراحی شیروانی های خاکبرداری و خاکریزی و ملاحظات مربوط به آنها. 6) ایستگاه ها: معرفی کامل انواع خطوط در ایستگاه (اصلی، قبول و اعزام، فرار, انبار, مانوری و...)، انواع سوزن و ضوابط استقرار آنها، تعریف نقطه امان، حریم و حدود ایستگاه و انواع ایستگاه ها (تلاقی، بین راهی، تشکیلاتی) و ضوابط قرارگیری آنها در پلان و نیمرخ طولی. 7) ابنیه فنی: ارائه استانداردهای طراحی تونل ها (مقطع، شیب، پوشش)، پل ها (عرض، ارتفاع، جانمایی)، آبروها و کانال ها (محاسبات هیدرولیکی)، دیوارهای حائل (انواع مختلف) و سایر سازه ها مانند روگذر و زیرگذر و گالری ها. این فصل شامل مطالعات هیدرولوژی و روش های تخمین دبی اوج سیلاب (روش استدلالی و SCS) نیز می شود. در انتها، واژه نامه دوزبانه و فهرست منابع (UIC, AREA, Profilidis ...) ارائه شده است.
همانگونه که در خلاصه فصل 2 ذکر شده خطوط راه آهن در این آیین نامه (ص 16) بر اساس دو معیار اصلی به چهار طبقه اصلی A, B, C, D تقسیم بندی شده اند: 1) حداکثر سرعت ناوگان عبوری (کیلومتربرساعت)، 2) بار ناخالص عبوری سالیانه در سال دهم بهره برداری (میلیون تن). خطوط صنعتی و تجاری در گروه خطوط فرعی E محسوب می شوند (با تناژ سالانه کمتر از 2 میلیون تن و سرعت کمتر از 60). برای کلیه خطوط با بار ناخالص عبوری بیش از ۱۵ میلیون تن در سال دهم، زیرسازی باید دوخطه اجرا گردد.
در این نشریه سرعت 160 به بالا سریع السیر محسوب شده (ص 3) ولی حداکثر سرعت طرح براساس این نشریه 200 کیلومتر در ص 15 منظور شده و برای انتخاب سرعت های بالاتر از ۲۰۰ کیلومتربرساعت، مطالعات و طراحی خاص ضروری اعلام شده است.
با وجود پیش بینی نشریه 288 برای طراحی خطوط با سرعت 200، تاکنون غالب خطوط ساخته شده با سرعت 160 بوده و فقط برای مسیر تهران قم (تهران-محمدیه، تین 269979) با وجود قوس های شعاع بالا، سرعت 200 شفاها ذکر شده است (تین 298094).
در اوایل دهه هشتاد با آغاز بررسی های برقی سازی تهران مشهد با سرعت 200، نامه ای به شرکت ساخت برای استعلام تطابق خطوط جدید با استاندارد 705 (قابلیت 230) ارسال و پاسخ مورخ 5/3/86 مدیرکل دفتر فنی و امور طرح ها از شرکت دریافت شد که مبنای تثبیت سرعت 200 برای لوکوموتیو واگن و انتخاب سرعت 250 برای خودکشش در مسیر تهران مشهد گردید (تین 150308).
یکی از الزامات ساماندهی وضعیت ناپایدار و وابسته راه آهن، آسیب شناسی وضعیت موجود ناشی از طراحی شبکه و بازنگری و اصلاح نشریات 288، 394 ... با ملاحظات طبقه بندی خطوط (تین 259558) برای کاهش هزینه و زمان ساخت و هزینه نگهداری می باشد.
