◄ نقش مهم قطار حومه ای در حمل و نقل عمومی کشور ها با نگاهی به تعداد و جابجایی مسافر ریلی در آمار UIC2025

عباس قربانعلی بیک:  گزارش پایگاه اطلاع رسانی ریاست جمهوری (162755-1404091): دکتر پزشکیان در جلسه پیگیری توسعه حمل و نقل ریلی حومه ای تهران: توسعه موفق حمل و نقل ریلی حومه ای تهران می تواند پیشران توسعه آن به دیگر استان ها و کلان شهرها باشد.

اتحادیه جهانی (UIC) حمل و نقل حومه ای و منطقه ای (CRTS) را به عنوان ستون فقرات راه آهن و سهم آن را 80 درصد  اعلام می نماید.

آمار UIC2025 دو عدد 30.5 میلیارد نفر و 3580 میلیارد نفر کیلومتر را برای جهان ثبت نموده که با جمعیت حدود 8 میلیارد و 200 میلیونی نشان می دهد سرانه سفر 3.7 برای هر نفر و متوسط مسافت 117 کیلومتر را نشان داده و مبین اینست که دو عامل کلیدی در الگوهای استفاده از حمل و نقل ریلی مسافر در کشورهای مختلف وجود دارد: اول نوع و ساختار شبکه (شبکه های کوتاه شهری و حومه در مقابل شبکه های گسترده بین شهری) و دوم فرهنگ و کیفیت خدمات (دقت زمانی، توالی، ادغام با توسعه شهری).

جایگاه ایران در جدول با متوسط سیر بسیار بالای تقریباً ۵۲۲ کیلومتر و سرانه سفر تنها حدود ۰٫۴ سفر برای هرنفر در سال، نشان می دهد که شبکه ریلی کشور عمدتاً متکی بر مسیرهای بین شهری بلند و فاقد پوشش گسترده حومه ای و شهری موثر است. 

با وجود آغاز به کار رسمی اولین شبکه ریلی حومه ای به عنوان اولین خط مترو تهران (خط 5) در سال 1377، و قابلیت های ارزشمند اولیه آن و استقبال بسیار زیاد، برخی کاستی ها سبب افت کیفیت خدمات و کاهش متوسط سرعت قطارها گردید (تین 262151).  

ژاپن نمونه ای برجسته از ترکیب قوی این دو عامل است؛ با جمعیت حدود 125 میلیون نفر، بیش از ۵.۶ میلیارد سفر ریلی در سال ثبت شده و سرانه تقریبی 46 سفر درسال برای هرنفر ژاپنی دیده می شود و متوسط سیر قطار در ژاپن حدود ۴۲ کیلومتر است.

 این اعداد نشان می دهد بخش عمده سفرها در ژاپن در مسافت های کوتاه شهری و حومه ای هستند. در نتیجه، با اینکه نفرکیلومتر ژاپن نسبت به چین یا هند کمتر است، اما از نظر نفوذ شبکه ریلی و نقش راه آهن در زندگی روزمره مردم ژاپن بی رقیب است.

مقایسه ژاپن با چین و هند تصویر دو نوع رشد متفاوت را نشان می دهد. چین و هند هر دو نفرکیلومتر بسیار بالایی دارند (چین با متوسط سیر حدود ۳۲۳ کیلومتر و هند با ۱۵۰ کیلومتر)، که نشان دهنده وسعت جغرافیایی و حجم سفرهای بین شهری یا میان استانی است. با این حال سرانه سفر در این کشورها بسیار کمتر از ژاپن است که حاکی از آن است که سفرهای آن ها طولانی تر ولی کمتر تکرار می شوند؛ یعنی کارکرد غالب شبکه در چین و هند، تأمین تقاضای بین شهری و جابجایی جمعیت در فواصل طولانی است، در حالی که کارکرد شبکه در ژاپن بیشتر بر جابه جایی روزمره و کار محور از شهرهای خوابگاهی تمرکز دارد.

کشورهای اروپایی چون آلمان، فرانسه، سوئیس و ایتالیا در میانه این طیف قرار دارند؛ آنها تعادلی میان خدمات شهری، حومه ای و بین شهری دارند که نتیجه اش سرانه های بالای سفر برای هرنفر (آلمان ۲۲.۴، سوئیس ۲۱.۳، فرانسه ۱۹) و متوسط سیرهای میانه تا کوتاه است (آلمان 45، سوئیس 108، فرانسه 79)، این کشورها نشان می دهند که شبکه ای که توانایی ارائه هر دو نوع خدمت را داشته باشد، می تواند هم بار ترافیکی شهری را کاهش دهد و هم نیازهای جابجایی میان شهری را پاسخ دهد.

ترکیه و مصر هم 271 و 235 میلیون نفر و 18.2 و 35 میلیارد نفرکیلومتر جابجا کردند (67 و 149 کیلومتر، 3.2 و 2.1 سفر).

جایگاه ایران در جدول دو پیام روشن دارد: نخست، تقاضا برای جابه جایی طولانی وجود دارد؛ دوم، علی رغم نیازبه چنین خدماتی، مردم ترجیح می دهند از روش های دیگر (خودرو، اتوبوس، هواپیما) استفاده کنند که نشانگر ضعف جذب و کیفیت خدمات ریلی است. بنابراین مشکل اصلی فقدان شبکه ای از خدمات پرتکرار و با اعتماد در مناطق شهریست (نتیجه افزایش حمل ونقل شخصی). 

با گسترش خوب مترو و حمل ونقل حومه و برقراری سرویس های روزانه راه آهن (حدود 60 قطار) تا فاصله بیش از 100 کیلومتر و وجود ایستگاه های مناسب می توان برای احداث شهرک های مسکونی با منطق  TOD گام های خوبی برداشت (تین 230659).

علاوه براین، رویکرد تجربه شده در تشکیل کنسرسیوم و پیشنهاد BOT احداث و بهره برداری قطار سریع السیر تهران قم در سال 1391 (تین 269979) و نیز کنسرسیوم BOT برای دوخطه و برقی سازی راه آهن تهران-تبریز (فاز نخست، تهران، قزوین-زنجان، تین 156584) نشان دهنده امکان مشارکت بسیار قوی بخش خصوصی در این زمینه است  (که برای شروع کار توصیه نمی شود).

گفتگوی دوطرفه از NotebookLM   

حمل‌ و نقل ریلی حومه و تجربیات راه‌ آهن ژاپن و TOD ، مشارکت بخش خصوصی و پیشنهاد BOT راه‌ آهن سریع‌ السیر قم

۱۷ دقیقه، ۳۱ مگ

گزارهنمای گویا از NotebookLM   

حمل‌ و نقل ریلی حومه، تجربیات راه‌ آهن ژاپن و TOD، مشارکت بخش خصوصی 

۶ دقیقه، ۳۷ مگ