◄ اولویت برقی سازی خطوط ریلی/ ارتقای حمل و نقل ریلی ایران با برقی کردن خطوط مسافری

سعید قصابیان: 

مقدمه : مطالعات امکان سنجی برقی کردن راه آهن ایران به دهه پنجاه بر می گردد اما این پروژه هنوز هم به مرحله اجرا نرسیده است. این مطالعات گاهی برای مسیر های خاصی بوده ( تهران – خرمشهر ، بافق- بندر عباس، تهران - مشهد ) و گاهی کل خطوط را شامل می شده ( از جمله مطالعات مرکز تحقیقات راه آهن و دانشکده راه آهن دانشگاه علم و صنعت و مطالعات مشاوران مختلف مانند ایتالفر و سیسترا و مترا و نماد مبتکر)..

از آنجا که برقی سازی نه یک الزام و ضرورت بلکه یک انتخاب است و با توجه به چالش های پیش رو از جمله :

• هزینه های شیفت از سیستم دیزل الکتریک به سیستم تمام برقی ( اعم از سرمایه گذاری در زیر ساخت، هزینه نگه داری زیر ساخت( شبکه بالاسری علاوه بر خط و ابنیه )، تامین ناوگان برقی، سیستم نگه داری ناوگان و تامین انرژی قطار و . . )
• نحوه تامین مالی این پروژه
• اولویت بندی و فاز بندی اجرای پروژه  
• نرخ برگشت سرمایه گذاری در این پروژه  

بیشتر بخوانید: 

◄ تبدیل لوکوموتیو از دیزل الکتریک به برقی؛ بررسی نسبت توان به وزن لوکوموتیو

◄ مقایسه سیستم حمل و نقل ریلی مبتنی بر کشش دیزل الکتریکی و سیستم کشش تمام برقی/ بررسی برقی کردن راه آهن ایران

◄ مزیت لوکوموتیو برقی در گلوگاه های ترافیکی

باید توجیهات و استدلال های قوی و دلایل کافی برای صرف چنین هزینه ها روی میز تصمیم گیران گذاشته شود. بدیهی است انجام محاسبات دقیق کمّی و محاسبه نرخ برگشت داخلی( IRR ) و رسیدن به قیمت تمام شده پروژه بازای هر مسافر ( یا بازای هر کانتینر) باید به مشاور ذیصلاح و واجد شرایط سپرده شود. گرچه چندین بار مطالعه برقی کردن انجام شده ، اما همه این مطالعات به دلیل گذشت زمان و تغییر شرایط ( به خصوص شرایط مالی) برای کاربست امروز قطعا نیاز به بازنگری دارند.

با توجه به محدودیت منابع، بدیهی است که پروژه برقی کردن نمی تواند در کل شبکه اجرا شود و لذا اولویت بندی اجرای پروژه ( بر اساس انبوهی بار و مسافر و گلوگاه های ترافیکی شبکه ریلی ) نیز باید از مشاور مطالبه شود.

در این شرایط و در غیاب یک مشاوره قوی ، در این سلسله یادداشت ها تلاش شده ویژگی های عنوان شده برای برقی سازی در ترازوی علمی ارزیابی شوند. هر بار یک جنبه از برقی سازی به صورت یک موضوع مورد بحث قرار می گیرد و انشالله به فرایند تصمیم گیری کمک خواهد کرد[i].

موضوع اول به مقایسه راندمان در دو سیستم، موضوع دوم به نسبت توان به وزن لکوموتیوها و موضوع سوم به مزیت لوکوموتیو برقی در گلوگاه های ترافیکی اختصاص داشت.

موضوع چهارم: اولویت برقی سازی

سه کاربرد اصلی قطار برقی :

• قطار باری برقی
• قطار مسافری برقی
• قطار مسافری برقی سریع السیر

الف) قطار برقی سریع السیر: اقتصاد مسافر کشی ریلی ورشکسته است و لذا اضافه کردن یک سیستم بسیار گران و لوکس ( قطار سریع السیر) به این مجموعه، ورشکستگی را تعمیق می کند.وعده بردن زوّار امام رضا (ع) به مشهد در 6 ساعت افسانه ایست که نباید منابع محدود کشور را صرف آن کرد؛ به خصوص با توجه به شرایط تحریمی کشور و جنگ اقتصادی[ii]. برای جلوگیری از اطاله متن ، عنوان برخی از مقالات و یادداشت ها درباره سراب سرعت و برای تاکید بر عدم ضرورت قطار سریع السیر را زیر نویس کرده ام[iii]. اولویت برقی کردن باید در جهت حمل بار باشد و در گلوگاه های ترافیکی( اعم از باری و مسافری).

ب) همانطور که در موضوع قبل اشاره شد قطار برقی می تواند در گلوگاه های ترافیکی ( اعم از باری و مسافری) به کار بهره بردار بیاید. گلوگاه ترافیکی جایی است که ظرفیت محور به اشباع رسیده و جوابگوی تقاضا نیست و کفاف اعزام قطار بیشتر را نمی دهد. قطار برقی را باید برای حمل بار سنگین و در گلوگاه ها به کار گرفت نه برای رکورد زنی در سرعت. با توجه به محدودیت منابع و عدم امکان برقی کردن همه خطوط ( که البته هیچ ضرورتی هم ندارد) ناچار هستیم گلوگاه های ترافیکی را شناسایی کرده و بر افزایش ظرفیت آن محورها ( به روش برقی کردن) متمرکز بمانیم.

پ) با توجه به اقتصاد شکننده حمل مسافر ریلی، برقی کردن خطوط مسافری باید با حداقل هزینه انجام شود[iv]،در حالیکه قطار سریع السیر نیازمند احداث خط جدید است و قطعاً از نظر اقتصادی شکست می خورد. برقی کردن خطوط مسافری منتخب با انجام بازسازی بر روی خطوط و نصب شبکه بالاسری و تبدیل ناوگان و رساندن سرعت متوسط سیر به نزدیک 120 کیلومتر بر ساعت[v] ، موجب افزایش ظرفیت حمل مسافر  و یک ارتقا در حمل و نقل ریلی کشور محسوب می شود.

توضیحات