توصیه ای به دولت چهاردهم
چالش های عمده کشور در زمینه آب و برق، مسکن، محیط زیست و زیر ساخت ها در سال های آتی در درجه اول در گستره کلانشهرهایی مانند تهران، کرج، مشهد، اصفهان، قم و یزد، خواهد بود.
به نظر اینجانب چالش های عمده کشور در زمینه آب و برق، مسکن، محیط زیست و زیر ساخت ها در سال های آتی در درجه اول در گستره کلانشهرهایی مانند تهران، کرج، مشهد، اصفهان، قم و یزد، خواهد بود.
تمرکز ناهمگن جمعیت در ایران، استمرار کاهش جمعیت در تعدادی از نواحی و افزایش قابل ملاحظه آن در برخی از پهنه ها، چالش اصلی در توسعه پایدار ایران زمین خواهد بود. مطالعات ما نشان داده است که با روند فعلی رشد جمعیت و هرم سنی فعلی آن، روند مهاجرت بدلایل مختلف اقتصادی و آب و هوائی و فرهنگی، و روند کلی شهرنشینی( عمدتا با گرایش به کلانشهر ها و مراکز استانی)، تعدادی از نواحی کشور، با کاهش جمعیت و تعدادی دیگر، با افزایش چشمگیر جمعیت مواجه خواهند شد.
افزایش متمرکز جمعیت در نواحی خاص و نیاز آبی و غذائی و انرژی حاصل از آن، فشار و استرس شگرفی را بر محیط زیست و زیرساخت و منابع آبی آن گستره ها وارد خواهد ساخت. احداث سدها، انتقال آب از دریا، انتقال بین حوضه ای آب، فشار بر آبخوان، فشار فوق العاده بر شبکه توزیع برق و انرژی و پاسخ مقطعی به نیازها، خود منجر به استمرار تمرکز بیشتر و بیشتر جمعیت شده که این امر بنوبه خود باز فشار بر منابع آبی و انرژی و محیط زیست را تصاعدی افزایش خواهد داد، این چرخه و دور غلط، با میل به شرایط حدی به نقطه ناپایدار و شکننده ای خواهد رسید که احتمال دارد با اثر تحریک کننده کوچکی، سامانه های زیرساختی و شریان های حیاتی را در آستانه فروپاشی قرار دهد.
ضرورت دارد هر طرح توسعه ای بر مبنای تمرکز زدائی جمعیتی و تلاش برای همگنی متوازان توزیع جمعیت در کل کشور باشد و مهمترین عامل در انگیزه مهاجرت جمعیتی، یعنی اشتغال و معیشت و توزیع مراکز شغلی و کسب درآمد در آن بدرستی دیده شده باشد.
برآورد اینجانب بر اینست که اگر همین روند رشد جمعیت از یک سو و مهاجرت بدلایل مختلف از سوئی دیگر در کشور استمرار یابد، در تعدادی از مناطق مهم مانند تهران، کرج، اصفهان، قم، اصفهان، یزد، اهواز، زاهدان، بندرعباس، سمنان، ارومیه با مشکلات و چالش های بزرگ تامین آب، تامین برق، آلودگی هوا و مخاطرات اجتماعی و زیست محیطی و ناامنی غذائی مواجه خواهیم شد و در همان حال در برخی مناطق، سکونتگاه ها تهی از جمعیت و رو به ویرانی، کشور را جریحه دار خواهد کرد.
به دولت محترم چهاردهم متذکر می گردد که احداث مسکن، توسعه زیرساخت ها و اجرای طرح های توسعه ای باید با رویکرد دوری از توسعه و تمرکز بیش از حد ظرفیت پهنه های کلانشهری همراه باشد که در غیر اینصورت، ناپایداری توسعه، خود بحران های فزاینده و بزرگتری را رقم خواهد زد.
به عنوان مثال، احداث مسکن گسترده در تهران و اطراف آن، احتمالا موجب کاهش اجاره بها و در نتیجه تشویق بیشتر به مهاجرت با هدف اشتغال و کسب در آمد به این گستره پر جمعیت خواهد بود، در این حالت افزایش جمعیت علاوه بر مشکلات ترافیکی و زیرساختی، نیازهای آبی و غذایی بیشتری را در بر خواهد داشت، تامین نیاز های آبی، غذائی و انرژی چنین جمعیت بیش از حد متمرکزی، فشار مضاعف بر آبخوان ها، شبکه آب و فاضلاب و انرژی را بدنبال خواهد داشت، و نتیجه این روند، افزایش تصاعدی ریسک های چندجانبه و پدیداری سامانه بمراتب ناپایداری خواهد بود که ممکن است با کوچکترین تلنگری فرو ریزد.
* علی بیت اللهی ؛ عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی
