◄ نقشه راه مسیر پرمخاطره واقعیت گرایی به آرمان گرایی/ نگاهی به قانون مدیریت سوخت و هدفمندی یارانه ها
در پروژه های بزرگ ملی مانند قانون مدیریت سوخت، قانون هدفمندی یارانه ها و ...، هرجا مسیر تدریجی، با تمرین های میانی و توقف های اصلاحی رعایت شد، موفقیت نسبی حاصل گردید و هرجا قانون گذار دچار قله پرستی شد و بدون آماده سازی مقدمات، به جهش های بزرگ دست زد، پروژه وارد «منطقه مرگ» شد؛ جایی که هزینه ها تصاعدی و تصمیم عقلانی دشوار می شود. واقعیت گرایی در این سطح، به معنای انصراف از آرمان عدالت، توسعه، بهره وری ... نیست، بلکه به معنای زمان بندی درست و رعایت ظرفیت جامعه است.
عباس قربانعلی بیک: یکی از چالش های مزمن در زندگی فردی، اجتماعی و حکمرانی آن است که چرا آرمان های بزرگ، با وجود درستی و جذابیت، اغلب در حد شعار و رؤیا باقی می مانند یا به شکست می انجامند (تین 306412). پاسخ این مسئله را نه باید صرفاً در ضعف اراده یا کمبود منابع جست وجو کرد، بلکه باید آن را در خطای طراحی مسیر دانست؛ مسیری که یا از همان ابتدا بیش از ظرفیت و توانایی انسان و جامعه مطالبه می کند، یا چنان مجذوب «قله» می شود که راه بازگشت یا تغییر مسیر ایمن را فراموش می کند.
قرآن کریم، تجربه های مدیریتی معاصر و حتی حکایت فاجعه بار اورست، همگی بر یک اصل مشترک تأکید دارند: حرکت عقلایی و پایدار به سوی آرمان، تنها از دل واقعیت گرایی تدریجی می گذرد.
1) واقعیت گرایی؛ نقطه آغاز رشد: قرآن در تربیت انسان، هرگز از قله ها آغاز نمی کند. نخستین گام، شناخت واقعیت انسان است: محدودیت جسمی، روانی، اجتماعی و زمانی. به همین دلیل، حتی در نیکوترین اعمال، اصل اعتدال را مطرح می کند. سفارش به میانه روی، خطاب به شخص پیامبر اکرم ﷺ نیز دیده می شود، نشان می دهد که افراط در خیر، پیش از آنکه فضیلت باشد، می تواند به فرسایش و بازگشت منجر شود (اسراء 29). واقعیت گرایی در این معنا، به هیچ وجه نفی آرمان نیست؛ بلکه تاکید بر این حقیقت است که آرمان بدون مسیر صحیح، دست نایافتنی است.
2) تمرین های کوچک؛ پل عبور از نیت به عمل: پس از پذیرش واقعیت، قرآن مسیر را با تمرین های ساده و کم هزینه هموار می کند. در آیات مدنی آغازین، وقتی مسلمانان از پیامبر درباره انفاق می پرسند، پاسخ نه یک مطالبه حداکثری، بلکه توصیه به انفاق برای والدین (بقره 215)، نزدیکان و سپس نیازمندان است و ظاهرا اندکی بعد، گام ساده تری پیشنهاد می شود: بخشش از مازاد و اضافات (بقره 219). این مرحله، کلیدی ترین بخش نقشه راه است؛ زیرا انسان را وارد عمل می کند، بی آنکه دچار ترس یا فشار روانی شدید شود. بسیاری از پروژه های فردی و ملی دقیقاً در همین نقطه شکست می خورند، چون از مردم و مجریان، «نتیجه بزرگ» می خواهند، بدون آنکه فرصت تمرین های کوچک (پایلوت) را فراهم کنند.
3) الگو و روایت؛ تجسم پذیر کردن آرمان: پس از شکل گیری عادت های اولیه، قرآن به سراغ الگوسازی عینی می رود. نقل رفتار حضرت ابراهیم علیه السلام در پذیرایی کریمانه از میهمانان (هود 69)، یا داستان اطعام مسکین و یتیم و اسیر با اهدای افطاری اهل بیت ع (انسان 8)، و حکایت زکات در حال رکوع (مائده 55) حضرت علی (ع)، آرمان را از سطح مفهوم ذهنی به تصویر زنده تبدیل می کند. انسان با دیدن الگو، درمی یابد که آرمان دست نیافتنی نیست. این مرحله در حکمرانی و سیاست گذاری نیز حیاتی است؛ جایی که نبود روایت و الگوی ملموس، حتی درست ترین قوانین را به مقاومت اجتماعی می کشاند.
4) قله؛ فقط برای آماده ها: در نهایت، قرآن معیار نهایی را اعلام می کند: رسیدن به نیکی حقیقی با انفاق از محبوب ترین ها (آل عمران 92). اما این مطالبه، در انتهای مسیر قراردارد، نه درابتدای آن. قرآن نیز این منطق را به زبان تربیت بیان می کند: هدف نهایی، پایداری و سلامت مسیر است، نه فتح نمایشی قله.
5) واقعیت گرایی در حکمرانی؛ درس و پندی از قانون مدیریت سوخت: در پروژه های بزرگ ملی مانند قانون مدیریت سوخت، قانون هدفمندی یارانه ها و ...، هرجا مسیر تدریجی، با تمرین های میانی و توقف های اصلاحی رعایت شد، موفقیت نسبی حاصل گردید و هرجا قانون گذار دچار قله پرستی شد و بدون آماده سازی مقدمات، به جهش های بزرگ دست زد، پروژه وارد «منطقه مرگ» شد؛ جایی که هزینه ها تصاعدی و تصمیم عقلانی دشوار می شود. واقعیت گرایی در این سطح، به معنای انصراف از آرمان عدالت، توسعه، بهره وری ... نیست، بلکه به معنای زمان بندی درست و رعایت ظرفیت جامعه است.
6) جمع بندی، از واقعیت به آرمان، نقشه راه بلوغ (تین 292879)، تجربه قله اورست (تین 311164)، تجربه راه آهن سریع السیر لیون فرانسه (تین 298094)، تجربه موشکی (تین 266212) ... همگی بر یک اصل واحد تأکید دارند، آرمان گراییِ پایدار، محصول واقعیت گرایی هوشمندانه است. شروع باید ساده، مسیر باید مرحله ای، الگوها باید عینی و قله ها باید برای زمان بلوغ نگه داشته شوند. در غیر این صورت، آرمان ها یا در حد رؤیا باقی می مانند، یا به فجایع پرهزینه تبدیل می شوند. نقشه راه درست آنستکه انسان وجامعه، گام به گام، از واقعیت ها به آرمان ها برسند (تین 292879).
آسیب شناسی قوانین ارزشمند ولی ناموفق مدیریت سوخت، هدفمندی یارانه ها، جوانی جمعیت ... موید همین حکمت قرآنی است.
* گزارهنمای گویا نقشه راه مسیر پرمخاطره واقعیت گرایی به آرمانگرایی ۹ دقیقه، ۴۱ مگ تهیه با NotebookLM
* گزارهنما نقشه راه مسیر پرمخاطره واقعیت گرایی به آرمان گرایی ۱۷ مگ تهیه با NotebookLM
