◄ چشم‌انداز همگرایی حمل‌ و نقل و لجستیک در منطقه خزر با محوریت ایران و روسیه

میثم اسماعیل زاده: 

مقدمه: حوزه دریای خزر امروز نه تنها یک پهنه جغرافیایی، بلکه کانون یکپارچه سازی اقتصادی اوراسیا به شمار می رود. با توجه به تحولات اخیر در زنجیره های جهانی تأمین و انتقال کالا، همکاری ایران و روسیه در بستر خزر، فرصتی استثنایی برای بازطراحی مسیرهای حمل و نقل، گمرکی و لجستیکی منطقه ای فراهم کرده است.

در این میان، اتاق های بازرگانی دو کشور نقش بی بدیلی در ایجاد پیوند میان بخش خصوصی و نهادهای اجرایی بردوش دارند.

۱. زیرساخت و کریدور

اتصال حلقه های شمال جنوب به محور خزر از طریق بنادر انزلی، امیرآباد و آستارا، حلقهٔ مفقودهٔ زنجیرهٔ لجستیکی ایران‌روسیه است.

تسریع در تکمیل مسیر ریلی رشت آستارا و ایجاد مرکز تبادل چندوجهی (Multimodal) در یکی از بنادر خزر، می تواند ظرفیت ترانزیت کالا میان جنوب خلیج فارس و ولگا را تا بیش از ۲۵ میلیون تن در سال افزایش دهد.

سرمایه گذاری مشترک در پایانه های کانتینری و سردخانه ای خزر با مدل BOT یا JV بین اتاق های بازرگانی دو کشور ضروری است.

۲. تسهیل گمرکی و اسناد حمل

ایجاد «پنجره واحد گمرکی دریای خزر» بین ایران، روسیه و قزاقستان با مشارکت اتاق های بازرگانی، گامی بنیادین برای کاهش توقف کالا در بنادر است.

توسعه استفاده از اسناد حمل مشترک (CMR-E) و بارنامهٔ دیجیتال در دریای خزر؛ هماهنگی گمرکات برای پذیرش متقابل گواهی مبدأ الکترونیک (e-Certificate of Origin).

پیشنهاد می شود مرکز هماهنگی گمرکات و لجستیک ایران روسیه به عنوان پایلوت در بندر انزلی و آستراخان فعال گردد.

۳. لجستیک و هم پیوندی فناوری

راه اندازی منصه دیجیتال خزر لجستیک (Caspian Logistics Platform) برای ردیابی محموله، رزرو خطوط کشتیرانی، و تسویه خدمات بندری؛ تحت پشتیبانی بخش خصوصی.

امکان سنجی اتصال این پلتفرم با سامانه های بانکی دو کشور با محوریت روبل ریال و تهاتر لجستیکی (Freight Exchange Mechanism).

استفاده از هواپیماهای باری منطقه ای خزر (Iran–Russia Cargo Line) برای کالاهای فاسدشدنی و با ارزش افزوده بالا.

۴. هم افزایی منطقه ای و دیپلماسی اقتصادی خزر

تشکیل کمیته مشترک هماهنگی حمل و نقل خزر ذیل شورای ICBC با عضویت نمایندگان پنج کشور حاشیه؛

تدوین برنامه پنج ساله توسعه ترانزیت ایران–روسیه آسیای مرکزی (۱۴۰۵–۱۴۰۹) با شاخص های کمی در ظرفیت بندری، مدت تخلیه بار، و حجم مراودات کانتینری.

حمایت از شکل گیری شرکت حمل و نقل ترکیبی مشترک (Joint Multimodal Company) بین طرفین ایرانی و روس در محور تهران آستراخان مسکو.

۵. جمع بندی و پیشنهادات اجرایی

تشکیل دبیرخانه مشترک لجستیک خزر بین اتاق تهران و اتاق مشترک ایران روسیه برای پیگیری مستمر توافقات این نشست.

امضای تفاهم نامه سه جانبه میان گمرک ایران، شورای ICBC و اتاق های بازرگانی خزر جهت تبادل داده الکترونیک محموله ها.

دعوت از سرمایه گذاران خصوصی روسی و ایرانی برای حضور در پروژه های بندری و ریلی خزر در قالب PPP.

توسعه مسیر آموزشی مشترک در حوزه های «مدیریت زنجیرهٔ تأمین خزر» و «حقوق گمرکی فرامرزی» برای مدیران لجستیک دو کشور.