◄ از ایران تا رومانی؛ جهان در پی کریدورهای جایگزین دریای سیاه

فرصت تاریخی به وجود آمده پس از تنش در دریای سیاه که می تواند ایران را به عنوان هاب ترانزیت کریدور شمال - جنوب معرفی نماید، دائمی نخواهد بود و باید اقدامات لازم برای بهره مندی از این فرصت، در دستور کار نهادهای مربوطه قرار گیرد. 

 

اعلام دریای سیاه به عنوان منطقه خطر جنگی توسط اوکراین 

پس از اعلام خروج روسیه از توافق غلات دریای سیاه که در سال 2022 منعقد شده بود، در اوایل آگوست سال 2023، نیروهای اوکراینی با استفاده از یک شهپاد (شناور قابل هدایت از راه دور)، نفتکش تجاری روسیه را در دریای سیاه در نزدیکی شبه جزیره کریمه مورد حمله قرار دادند که خسارت سنگینی  را به این کشتی تحمیل کرد.

اوکراین این اقدام را پاسخی به تهدید مسیر غلات خود توسط روسیه و انهدام زیرساختهای خود در رود دانوب دانسته و اعلام کرد که از 23 آگوست سال 2023، تمامی کشتی های روسی در دریای سیاه، اهداف نظامی مشروع ارتش اوکراین به شمار میروند. از آنجا که صادرات بیش از 60 میلیون تن گندم جهان در اختیار این دو کشور است وحجم قابل توجهی از آن از طریق دریای سیاه صورت می گیرد، بنابراین انتظار می رود هرگونه اختلال و افزایش ریسک در صادرات غلات روسیه و اوکراین، علاوه بر افزایش قیمت مواد غذایی، امنیت غذایی جهان را با تهدید مواجه کند.

با تهدید احتمالی موجود، افزایش و تشدید تحولات منطقه ای، کشورهای مختلف به دنبال توسعه مسیرهای جایگزین دریای سیاه برای صادرات غلات اند که ایالات متحده ی آمریکا از جمله آنها است. این کشور درصدد معرفی رومانی به عنوان مرکز صادرات غلات به اقصی نقاط جهان و همچنین بررسی همه گزینه های موجود برای تامین امنیت مسیرهای صادرات غلات اوکراین است. این کشور ضمن مذاکره با ترکیه، اوکراین و سایر کشورهای منطقه برای یافتن مسیرهای جایگزین، گزینه های نظامی را نیز برای محافظت از کشتی ها مطرح نموده است. براساس آمار و پیش بینی های منتشر شده، اوکراین تمایل دارد که ماهانه 4 میلیون تن غله در امتداد رود دانوب صادر کند که بیشتر آنها به بنادر رومانی منتقل شده و سپس به سایر کشورها انتقال می‎ یابند.

گفتنی است بنادر اصلی روسیه در دریای سیاه مانند نووروسیسک، آناپا، گلندژیک، تواپسه، سوچی و تامان، نقش راهبردی در اقتصاد روسیه دارند.

بیش از ۹۰ درصد از غلات صادراتی این کشور، ۱۵ درصد از کود و بخش قابل توجهی از نفت و فرآورده های نفتی روسیه از طریق دریای سیاه صادر می شود. به طور مثال، بندر نووروسیسک یک سوم صادرات نفتی روسیه به حجم 59 میلیون تن را به خود اختصاص داده است. به همین جهت، احتمال افزایش تنش در این دریا، روسیه را با بحران روبه رو خواهد کرد.

در همین راستا، روسیه طی ماه های گذشته، مذاکرات خود را با ایران جهت ترانزیت محصولات راهبردی از جمله غلات آغاز نموده است. از سوی دیگر اوکراین نیز به ترکیه پیشنهاد داده است تا با همکاری بلغارستان و رومانی، مسیر کریدور موقت عبور غله جهت بی نیاز شدن این کشور از مسیر عبوری دریای سیاه را ایجاد نماید.

پنجره فرصت تبدیل ایران به هاب غلات و ترانزیت در کریدور شمال - جنوب دائمی نخواهد بود 

توسعه ترانزیت کالاهای روس از کشور و یا تبدیل ایران به هاب ترانزیت غلات در منطقه، فرصتی تاریخی است که می تواند ایران را به عنوان یکی از بازیگران مهم کریدور شمال-جنوب مطرح سازد. بدون شک می توان ادعا کرد که صرف حمل و نقل کالاهای بین المللی و ارائه خدمات عبوری به کالاهای خارجی نمی تواند به تنهایی منجر به قدرت آفرینی برای کشورها گردد. بنابراین، تقویت نقش ایران به عنوان هاب ترانزیت غلات می تواند در کنار تبدیل کشور به محل عبور و مرور کالاهای بین المللی، به تقویت جایگاه کشور در معادلات نوین در جغرافیای سیاسی جدید جهان منجر شود.

با تداوم جنگ روسیه و اوکراین، کریدور شمال جنوب و عبور کالاهای صادراتی استراتژیک نظیر غلات از این مسیر، بیش از پیش برای روسیه اهمیت خواهد یافت. بنابراین، فرصت به وجود آمده را باید مغتنم شمرد و برای دستیابی به مزایای ترانزیت کالا و هاب ترانزیت غلات منطقه، دیپلماسی اقتصادی، ارتقای نرم افزاری زیرساخت ها و تکمیل مسیرهای مواصلاتی در شرق و غرب دریای خزر را با جدیت دنبال کرد. 

موقعیت جغرافیایی ایران، این پتانسیل را دارد که در کنار جریان عبور کالا و ایجاد پیوندهای امنیت غذایی، به رهایی کشور از دام اقتصاد نفتی، متنوع سازی سبد اقتصادی کشور و کاهش ریسک تحریم پذیری کمک کند. لازم به یادآوری است که پنجره فرصت مذکور، پس از فروپاشی شوروی، مجددا برای ایران گشوده شده و دائمی نخواهد بود.