مترو، انرژی نو و مسیر سبز آینده/ نگاهی تطبیقی به بهره گیری از انرژی های تجدید پذیر در حمل و نقل ریلی شهری
در دنیایی که تغییرات اقلیمی، آلودگی هوا و بحران های زیست محیطی به دغدغه های جهانی تبدیل شده اند، شهرهای بزرگ برای حفظ بقای خود ناچارند چاره ای بیندیشند. راه حل چیست؟ حمل و نقل عمومی پایدار و در این میان، مترو به عنوان یکی از کارآمدترین و پر ظرفیت ترین ابزارهای جابجایی شهری، حالا نقش مهم تری از همیشه بر دوش دارد.
سید محمد حسین فتحی: در دنیایی که تغییرات اقلیمی، آلودگی هوا و بحران های زیست محیطی به دغدغه های جهانی تبدیل شده اند، شهرهای بزرگ برای حفظ بقای خود ناچارند چاره ای بیندیشند. راه حل چیست؟ حمل و نقل عمومی پایدار و در این میان، مترو به عنوان یکی از کارآمدترین و پر ظرفیت ترین ابزارهای جابجایی شهری، حالا نقش مهم تری از همیشه بر دوش دارد.
در عصر «انرژی پاک»، متروهای شهری دیگر فقط وسیله ای برای کاهش ترافیک نیستند، بلکه به آزمایشگاه هایی برای نوآوری های انرژی تبدیل شده اند. از سقف هایی پوشیده از پنل های خورشیدی گرفته تا کف پوش هایی که از قدم های مردم برق تولید می کنند؛ آینده مترو نه تنها سریع تر، بلکه سبزتر است.
اما مترو تهران، با شبکه ای گسترده، میلیون ها مسافر روزانه، و موقعیتی کلیدی در قلب یکی از آلوده ترین پایتخت های جهان، چقدر از این قافله عقب است؟ و مهم تر اینکه، چطور می تواند خود را به صف اول توسعه پایدار برساند؟
مروری بر تجارب جهانی: از دهلی تا لندن
۱. دهلی نو، هند | متروی آفتاب گیر
در کشوری با تابش خورشید بی نظیر، متروی دهلی توانسته است از این ظرفیت به خوبی بهره برداری کند. بر اساس گزارش رسمی شرکت DMRC، بیش از ۴۰ مگاوات برق مصرفی این سیستم ریلی از انرژی خورشیدی تأمین می شود. پنل های خورشیدی روی سقف ایستگاه ها نه تنها برق پاک تولید می کنند، بلکه سالانه جلوی انتشار ۴۵ هزار تن گاز CO₂ را نیز می گیرند. این یعنی یک نفس راحت برای دهلی!
۲. بارسلونا، اسپانیا | هم زیستی تکنولوژی و هنر
در شهر رنگ ها و معماری های شگفت انگیز، پروژه ای با نام MetroSolar در حال اجراست. سقف ها و ساختمان های مترو با پنل های فتوولتائیک پوشیده شده اند و ۲۰٪ برق مصرفی برخی خطوط مترو از این طریق تأمین می شود. افزون بر این، قطارها هنگام ترمز گرفتن، انرژی را بازتولید و به شبکه بازمی گردانند—چیزی شبیه شارژ باتری در حین استفاده.
۳. لندن، انگلستان | گرمای مترو برای خانه ها
شاید باورتان نشود، اما گرمایی که از قطارها و تونل ها تولید می شود، در لندن به منبعی برای گرمایش منازل اطراف تبدیل شده است. فناوری بازیابی گرما (Waste Heat Recovery) این امکان را فراهم کرده تا شهر هوشمند لندن، حتی نفس های گرم مترو را نیز به خدمت مردم درآورد.
تهران و انتخاب های سبز پیش رو
با بیش از ۲۰۰ کیلومتر مسیر فعال ریلی و خطوط جدیدی که در حال بهره برداری اند، متروی تهران شاید از نظر انرژی، یک غول پر مصرف باشد؛ اما از نظر فرصت، یک معدن طلای سبز است. در ادامه به مهم ترین گزینه های قابل اجرا در تهران اشاره می کنیم:
انرژی خورشیدی
پتانسیل بالا: تهران سالانه بیش از ۳۰۰ روز آفتابی دارد؛ یعنی یک نعمت خدادادی برای انرژی پاک. نصب پنل ها روی سقف ایستگاه ها، محوطه های بیرونی، پارکینگ ها و ساختمان های جانبی به راحتی قابل اجراست.
چالش ها: نیاز به نگهداری و تمیزکاری مرتب و اتصال یکپارچه با شبکه برق مترو.
انرژی بادی
نصب توربین های بادی عمودی در ورودی و خروجی ایستگاه ها یا مناطق بادخیز جنوبی و غربی تهران.
بهره برداری از جریان هوای تولیدشده در تونل ها هنگام حرکت قطار با سیستم های «بادگیر مدرن».
انرژی جنبشی
استفاده از کف پوش های هوشمند Piezoelectric که از قدم های مسافران برق تولید می کنند.
بهره برداری از ترمزهای بازتولیدی در قطارهای جدید، به ویژه در خطوطی مثل ۶ و ۷.
بازیافت گرما و فاضلاب
بازیافت گرمای تهویه تونل ها برای گرمایش ایستگاه ها در فصل سرما.
استفاده از انرژی نهفته در فاضلاب شهری اطراف ایستگاه ها برای تولید انرژی حرارتی یا الکتریکی.
صرفه جویی سبز: هم اقتصادی، هم زیست محیطی
بر اساس مطالعات بانک جهانی، سرمایه گذاری در انرژی تجدیدپذیر برای سیستم مترو می تواند ظرف ۵ تا ۷ سال بازگشت اقتصادی داشته باشد. برای مثال، تنها یک مگاوات برق خورشیدی می تواند سالانه ۳۰۰ هزار دلار صرفه جویی مستقیم به همراه داشته باشد؛ جدا از مزایای غیرمستقیم مانند کاهش آلودگی، سلامت بیشتر شهروندان و کاهش بار شبکه برق شهری.
پیشنهادهایی کاربردی برای مترو تهران
1. اجرای پایلوت خورشیدی در خطوط ۵ یا ۷ که مسیرشان بیشتر در فضای باز است.
2. تجهیز همه قطارهای نسل جدید به ترمز بازتولیدی برای استفاده از انرژی ترمزها.
3. انعقاد قراردادهای BOT یا PPP با شرکت های دانش بنیان داخلی برای توسعه فناوری های سبز.
4. نصب سیستم های هوشمند پایش و مدیریت انرژی در ایستگاه ها.
5. ایجاد برند ایستگاه سبز: ایستگاه هایی که بخشی از برق خود را از منابع پاک می گیرند و به عنوان الگو معرفی می شوند.
کلام آخر: آینده ای که از ریل های سبز عبور می کند
متروی تهران، با تمام چالش ها و فشارهایی که بر دوش دارد، فرصت بی نظیری برای تحول سبز و پیشرفت پایدار دارد. این سیستم ریلی نه تنها می تواند باری از دوش خیابان ها بردارد، بلکه می تواند الگوی کشوری در حرکت به سوی آینده ای پاک و هوشمند باشد.
البته باید دانست که اجرای اینگونه طرح ها نیازمند وجود سازو گار مشارکت محور و تعامل نزدیک با دانشگاه ها،پارک های علم و فناوری،نخبگان و ... است که بدون بهره گیری از نظر متخصصین هیچ راهی به تبدیل مترو تهران به شبکه سبز واقعی نخواهد بود.
* مدرس دانشگاه و پژوهشگر
