◄ انطباق الگوهای استاندارد تونل در 1330 برای برقی کردن خطوط راه آهن ایران

عباس قربانعلی بیک: آمار UIC در سال 2024 نشان می دهد طول شبکه راه آهن سوئیس 4233 کیلومتر بوده (غالبا آمار سال 2023) که 2078 کیلومتر آن دوخطه (49 درصد ) و تمامی آن (100 درصد ) برقی بوده است، شبکه ریلی این کشور با 1,838 ایستگاه و توقفگاه (در 2022 با فاصله حدود 3 کیلومتر، تین 281418)، توانسته 56 میلیون تن بار (19 میلیارد تن کیلومتر با سیر متوسط 339 کیلومتر) و 587 میلیون نفر مسافر (بیش از 22 میلیارد نفر کیلومتر با سیر متوسط 38 ک) را جابجا نماید، این شبکه شامل خطوط باریک 750 میلیمتر (م م) ...، متریک، 1200 میلی متر و حدود 3800 کیلومتر خط استاندارد (1435 م م) و دارای 612 تونل با طول حدود 440 کیلومتر است و تونل گوتهارد هم به عنوان بلندترین تونل جهان به طول 57 کیلومتر در این کشور قرار دارد (تین 286809).

• احداث راه آهن در این کشور از 1847 با مسیری 23 کیلومتری آغاز گردید و اولین تونل ریلی آن در 1858 به بهره برداری رسید.

• بیش از 110 سال پس از شروع به کار اولین راه آهن جهان، راه آهن ایران در 1317 (1938 میلادی) با استفاده از لوکوموتیوهای بخار در حالی آغاز به کار نمود که سال ها از به کارگیری لوکوموتیوهای برقی در اروپا و آمریکا می گذشت (تین 295114).  

• بخش تونل استانداردهای راه آهن ایران (۱۳۳۰)، که توسط اداره کل ساخت راه آهن (AGDC) منتشر شده، نمونه ای برجسته از یک دستورالعمل فنی جامع و نظام مند برای طراحی و اجرای تونل های راه آهن است. این استاندارد با درنظرگیری دقیق شرایط عملیاتی و زمین شناسی ایران، بر پایه ارائه دو تیپ اصلی سازه ای (Type A و Type B) بنا نهاده شده که هر یک پاسخگوی نیازمندی های خاصی هستند. تیپ A با عرض 520 و ارتفاع 580 سانتیمتر عمدتاً با هدف بهینه سازی سیستم زهکشی در مسیرهای مستقیم یا قوس های با شعاع بزرگ به کار می رود و در مقابل، تیپ B با عرض 550 و ارتفاع 580 برای قوس های تند با شعاع ۲۵۰ متر یا کمتر طراحی شده و استفاده از آن در این شرایط اجباری است. البته این تیپ برای استفاده در مسیرهای مستقیم و قوس های ملایم نیز قابل اجراست، اما به دلیل هزینه بالاتر، انتخاب آن در آن شرایط توجیه اقتصادی کمتری دارد. برای هر یک از این تیپ ها، استاندارد امکان انتخاب ضخامت های مختلف دیواره و سقف (۶۰ یا ۸۰ سانتی متر) را فراهم می کند. این ضخامت ها مستقیماً با مقاومت سازه در ارتباط هستند؛ ضخامت ۶۰ سانتی متر برای زمین های با قابلیت باربری متوسط و ضخامت ۸۰ سانتی متر برای زمین های سست، دارای فشار جانبی بالا یا عمق زیاد تونل در نظر گرفته شده است. این رویکرد منجر به ایجاد چهار ترکیب اصلی اجرایی (A60, A80, B60, B80) می شود که مهندس طراح را قادر می سازد تا بسته به داده های ژئوتکنیک و هندسه مسیر، بهینه ترین و اقتصادی ترین گزینه را انتخاب نماید. سند با ارائه نقشه های پروفیل دقیق با مقیاس ۱:۱۰۰، هندسه داخلی هر تونل را به وضوح نشان می دهد. علاوه بر این، جداول مفصل متره و مصالح (جدول I) حجم دقیق بتن، میلگرد، قالب بندی و سایر مصالح مورد نیاز برای ساخت هر متر طول از هر نوع تونل را محاسبه کرده است.

• این استاندارد تنها به طراحی تونل محدود نمی شود، بلکه به صورت جامع به جزئیات اجرایی نیز می پردازد. این موارد شامل طراحی ورودی تونل در شرایط مختلف (با دیوار بال دار، دیوار بازگشتی، در زمین های شیبدار و در سنگ کامل) ... می شود.

• در سال 1355، استاندارد طراحی خطوط راه آهن توسط شرکت کامپساکس به روزآوری شد و با پیش بینی برقی کردن خطوط قدیمی در نقشه 1354 توسعه راه آهن (تین 297640)، خطوط جدید مانند بافق بندرعباس هم به صورت برقی منظور گردید.

• 

• بر همین اساس ارتفاع تونل های یک و دوخطه در کلیه خطوط احداث شده پس از انقلاب برای برقی و حدود 7 متر منظور گردید،

• اما خطوط قدیمی راه آهن ایران با ارتفاع 5800  میلیمتر نیز طبق تجربیات جهانی برای برقی شدن محدودیتی ندارند و با برقی شدن این مسیر، خرابی ناشی از گرم شدن لوکوموتیوها به عنوان گلوگاه اصلی ظرفیت محور جنوب برطرف می شود (تین 162747).

• طبق استاندارد UIC608، کمترین فاصله سیم تماس خطوط برقی 25 کیلو ولت معادل 4165 متعلق به انگلستان و سپس 4600 میلیمتر در فرانسه و بیشترین مقدار حداقل در فنلاند معادل 5600 و متوسط حداقل در 8 کشور 4900 میلیمتر است، در حالی که حداقل فاصله سیم تماسی تونل های لرستان 5140 میلیمتر (975 میلی متر بیش از انگلستان، 540 میلمتر بیش از فرانسه) برآورد شده است (تین 296955).