◄ راه آهن تهران مشهد قابلیت برقی سازی با هدف کاهش زمان سفر را دارد؟

محمد اسمعیل علیخانی: حدود ۵۰ سال از تاریخ اولین مطالعه قابل اعتنا در مورد راه آهن تهران مشهد (جارتز ژاپن و در سطح مقدماتی) و حدود ۷۰ سال از بهره برداری خط اول تهران گرمسار مشهد می گذرد.( قطعه تهران گرمسار زودتر و تقریبا همزمان باراه آهن سراسری به بهره برداری رسید) 

راه آهن تهران مشهد مانند تهران بندر امام از طولانی ترین قطعات راه آهن کشور است ( البته بدون وجود منطقه ذوعارضه ای مانند درود اندیمشک در خط جنوب). 

تصمیم گیری در مورد آن در یک تالار ولو با مشارکت انواع تخصص ها و تجربه ها از دور اندیشی لازم برخوردار نیست و ممکن است افکار، عمومی نادرست خلق و ایجاد کند. دعوت به جلسات و شنیدن نظرات مخالف و موافق و... هم اگر متکی به نظر یک مشاور در سطح منطقه و یا بین المللی حمل و نقل نباشد می تواند درست از آب درنیاید. برقی کردن این محور یک پروژه x میلیارد دلاری است.

تجربه گذشته می گوید مطابق معمول و در غیبت مشاوران حمل و نقل در سطح بین المللی برای تایید مطالعات و پایش قراردادها و اجرا، معمولا این نوع پروژه ها با هزینه ای چند برابر مبلغ اولیه - به قیمت ثابت - تمام می شوند.

راه آهن تهران مشهد با مشخصات راه آهن سراسری و هم گروه با راه آهن های نسل اول، بدون کوبیدن بستر و خاکریزها با هر ضخامت، بدون لایه زیر بالاست و … عرض خط پنج متر در نهایت برای عبور قطارهای مسافری با سرعت 120km/h تهیه و اجرا شده است. در دهه ۸۰ باهمین مشخصات و کمترین هزینه دوخطه شد.

به رای و نظر جارتز مستند به مفاد مندرج در صفحه اول گزارش مقدماتی « این محور ( قطعا باتوجه به وجود قوس های کمتر از 1000 متر و فرازهای بیش از 15 در هزار و سابگرید کمتر از 10 متر برای دو خط چسبیده به هم و خاکریزهای بدون تراکم و نشست های غیر قابل پیش بینی) قابلیت ارتقا به یک محور برقی با هدف تقلیل زمان سفر به میزان قابل ملاحظه را ندارد.»

 باتوجه به هزینه بالای برقی کردن، دست آوردهای حاصله توجیه مالی و اقتصادی ندارد.

تصمیم گیری دراین موارد مستلزم بررسی به اظهار نظر یک مرجع قابل قبول بین المللی بالاتر از جارتز برای مثال سیسترای فرانسه است.

در اینجا لازم می دانم یادآور شوم که یکی از بزرگترین خلاء های موجود در کشور فقدان مهندسان مشاور در سطح جهانی و با پرسنل بیش از چند هزار نفر وابسته به بخش خصوصی و سهامی عام با گردش مالی چند میلیارد دلار درسال است.

 در دنیا 225 شرکت بزرگ مهندس مشاور وجود دارد، که کشور کوچکی مانند لبنان یک شرکت ( دارالهندسه) و مصر 10 شرکت از این دست را دارد.این مهندسان مشاور قابلیت مطالعه هر طرح و پروژه ای و درتمام زمینه های: حمل و نقل، نفت و گاز، ساختمان، صنعت …. و کشاورزی را دارند و علاوه براین ده شرکت اول در هر منطقه جغرافیایی جهان شناسایی و معرفی و بالاخره ده شرکت اول در هر رشته مانند؛ حمل و نقل، ساختمان و… هرساله ارزیابی و معرفی می شوند.

باتوجه به خیل دانش آموختگان دانشگاهی و سطح بالای دانش کارشناسان، دلیل فراهم نشدن زمینه و غفلت در ظرفیت سازی برای شکل گیری حتی یک واحد از این گونه مهندسان مشاور چه بوده؟ خود نیازمند گزارش مستقل دیگری است.اما در توجیه وجود آنها همین قدر می توان گفت که این گونه موسسات اتاق فکر و عقل منفصل دولت ها هم هستند.

در غیبت اینگونه موسسات که تصمیمات عجولانه و نسنجیده ای مانند، اتصال مراکز استان ها به راه آهن و احتمالا برقی نکردن محور بندر عباس بافق یا تعلیق: بهسازی دو خطه و برقی کردن راه آهن بافق تهران + بهسازی دوخطه و برقی کردن راه آهن قم  اصفهان، + عینا راه آهن قم - بندر امام و از این قبیل

…

یکی از علل عمده فراهم نشدن ظرفیت برای تشکیل چنین مهندسان مشاوری در درجه اول تفکر حاکم بر اقتصاد کشور در مقاطعی بود که مانع به وجود آمدن موسسات بزرگ‌ وابسته به بخش خصوصی شد. در مورد مهندسان مشاور بزرگ قبل از انقلاب یکی دو واحد بزرگ شکل گرفت که بعدها متوقف شد. مکانیزم رتبه بندی شرکت ها هم که مجموعا یک ابداع ایرانی است به کوچک سازی مهندسان مشاور بیشتر از ظرفیت سازی برای ایجاد شرکت بزرگ کمک کرد.

قبلا به تعداد مهندسان مشاور بزرگ در جهان و نقش تعیین کننده آنها در تعریف طرح های توسعه، اولویت بندی تهیه و اجرای موزون طرح ها و پروژه های حائز اولویت، بر آورد دقیق مقادیر اشاره شد.

در چند دهه اخیر به کرات شاهد اجرای پروژه های بزرگی بوده ایم که با برآورد هزینه منطقی و کمتری آغاز ولی در دوران اجرا شاهد تغییرات غیر منتظره الزامات کارفرما وچند برابر شدن هزینه ها به قیمت ثابت و انحراف پروژه از موجه به کاملا غیر موجه بوده ایم.

 از مختصات مهم مشاوران مورد نظر:

 ۱-دقت در تعیین نوع طرح ها یا پروژه ها

۲- قابل اعتماد بودن مطالعات توجیهی

۳- اولویت بندی دقیق پروژه ها

۴- تاثیر ناپذیر بودن مهندس مشاور در مقابل کارفرما، مقامات محلی و نماینده مجلس و…. از یک سو و دادن مشاوره های درست به مقامات و کارفرما یا عقل منفصل کارفرما.

 با ترتیب بالا کشور از غفلت در این ظرفیت سازی زیان های‌ جبران ناپذیر دیده و خواهد دید.

در ادامه اطلاعاتی در مورد مهندسان مشاور مورد نظر ارائه می گردد:

در جدول بالا تعداد کل مهندسان مشاور بزرگ در جهان225 شرکت و نام کشورها و تعداد شرکت در هر کشور و سهم آنها از بازار جهانی درآمد آنها در مناطق مختلف جهان در سال 2023 میلادی جمع درآمد آنها 82921 میلیون دلار ارایه شده است.

ضمنا آمریکا با 80 شرکت و درآمد 19200 میلیون دلار رتبه نخست در جهان، کانادا چهار شرکت با درآمد 16696 میلیون دلار و…چین با 20 شرکت 5230 میلیون دلار … نکته جالب توجه مصر با 10 موسسه و 595 میلیون دلار و….جلب توجه می کند..

در جداول بالا 10 شرکت برتر برای مطالعه بخش های خاص مانند: حمل و نقل، سوخت، ساختمان، نیرو آب، و صنعت نشان داده شده است. برای مثال شرکت سیسترا فرانسه که با نام آن در ایران آشنا هستیم در سال2024 در بخش حمل و نقل حایز رتبه ششم در جهان بوده است.