«زنگزور» و تحول ژئوپلیتیک ترانزیت منطقه ای
سیده فاطمه مقیمی، رئیس کانون زنان بازرگان ایران موضوع راه‌اندازی کریدور زنگزور میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان با نقش‌آفرینی آمریکا را بررسی کرده و ابعاد آن را بسیار فراتر از یک پروژه عمرانی یا توافق مرزی دانسته است.
امروز می خواهم درباره موضوعی صحبت کنم که ابعادش بسیار فراتر از یک پروژه عمرانی یا توافق مرزی است. موضوعی که اگر به موقع و جدی به آن واکنش نشان ندهیم، می تواند بخشی از موقعیت راهبردی ایران را در تجارت منطقه ای و بین المللی برای همیشه از بین ببرد.
به گزارش تین نیوز به نقل از اتاق ایران آنلاین، صحبت من درباره «کریدور زنگزور» است؛ گذرگاهی که در هشتم آگوست امسال با میانجی گری ایالات متحده میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان توافق شد. این کریدور ۴۳ کیلومتری، نخجوان را به باکو متصل می کند و طبق قراردادی ۹۹ ساله، تحت مدیریت آمریکا خواهد بود. به زبان ساده، آمریکا اکنون مرز زمینی تازه ای در شمال غرب ایران پیدا کرده است.
این پروژه، صرفاً یک مسیر حمل ونقل نیست، بلکه یک تحول ژئوپلیتیک عمیق است که در کوتاه مدت منافع اقتصادی ما را تهدید و در بلندمدت نفوذ منطقه ای ما را محدود می کند. امروز ترکیه برای اتصال به آسیای مرکزی از خاک ایران عبور می کند؛ فردا، با راه افتادن زنگزور، این مسیر از ایران بی نیاز خواهد شد. معنای این تغییر، کاهش درآمدهای ترانزیتی، از دست رفتن بخشی از بازار خدمات لجستیک، و تضعیف قدرت چانه زنی ما در معادلات سیاسی منطقه است.
پیامدهای این کریدور فقط به تجارت ایران و ارمنستان محدود نمی شود. باید واقعیت را بپذیریم که ارتباط زمینی ما با ارمنستان، حلقه اصلی اتصال زمینی ما به گرجستان و روسیه نیز هست. حجم قابل توجهی از مبادلات ما با این دو کشور از همین مسیر انجام می شود. با قطع یا محدود شدن این مسیر، تجارت ما با گرجستان، که در سال های اخیر رشد محسوسی داشته، با مانع جدی مواجه خواهد شد. برای رسیدن به بندر پوتی یا باتومی در گرجستان دیگر مسیر کوتاه و مستقیم نخواهیم داشت. تجارت با روسیه هم، که همین حالا به دلیل تحریم ها نیازمند مسیرهای امن و کوتاه است، طولانی تر، پرهزینه تر و پرریسک تر خواهد شد و این یعنی کاهش رقابت پذیری کالاهای ما در این بازارها و واگذاری سهم خود به رقبایی که مسیرهای سریع تر و ارزان تر در اختیار دارند.
این اولین بار نیست که به دلیل تحریم ها یا بی برنامگی مدیران، فرصت های بزرگ ترانزیتی از دست ما رفته است. یادتان هست فرودگاه امام خمینی قرار بود هاب هوایی شرق و غرب شود؟ اما امروز فرودگاه استانبول و فرودگاه دوبی این نقش را ایفا می کنند و ما هنوز درگیر مشکلات زیرساختی و مدیریتی آن فرودگاه هستیم. کریدور شمال–جنوب که می توانست مسیر اصلی تجارت هند و روسیه باشد، سال هاست روی کاغذ مانده و بخش بزرگی از ظرفیتش بلااستفاده است. کریدور چابهار به ماکو، که قرار بود شاهراه توسعه شرق تا شمال غرب کشور باشد، به دلیل نبود برنامه ریزی منسجم، هرگز به جایگاه واقعی خود نرسیده است. این فهرست، نشان می دهد که حتی وقتی زیرساخت داریم، یا آن را تکمیل نمی کنیم یا از آن بهره برداری مؤثر نداریم، و نتیجه این می شود که دیگران جای ما را می گیرند.
حالا باید پرسید: اگر با داشتن مسیرهایی چون کریدور شمال–جنوب یا چابهار به ماکو نتوانسته ایم نقش خود را تثبیت کنیم، در مواجهه با پروژه هایی مانند زنگزور که مستقیماً علیه منافع ما طراحی شده اند چه خواهیم کرد؟ آیا بازهم با چند واکنش کلامی و بیانیه سیاسی، میدان را به رقبا و مخالفان واگذار می کنیم؟
برای برون رفت از این وضعیت، باید چند اقدام فوری را هم زمان پیش برد:
- اول، تکمیل و فعال سازی مسیرهای جایگزین مانند «آراس کوریدور» برای حفظ دسترسی زمینی به قفقاز و بازارهای شمالی.
- دوم، بازسازی و تعمیق روابط با ارمنستان، گرجستان و روسیه، به ویژه در حوزه ترانزیت و سرمایه گذاری مشترک در زیرساخت های حمل ونقل.
- سوم، استفاده از دیپلماسی چندجانبه برای جلوگیری از انحصار مسیرهای جدید توسط ترکیه و آمریکا.
- چهارم، بهبود بهره برداری از ظرفیت های موجود در بنادر جنوبی و فرودگاه ها، تا مسیرهای دریایی و هوایی مکمل مسیرهای زمینی باشند.
کریدور زنگزور، اگر بدون پاسخ عملی ما اجرایی شود، فقط یک جاده جدید در ارمنستان نخواهد بود، بلکه نشانه ای است از حذف تدریجی ایران از نقشه ترانزیت منطقه ای! ما امروز باید تصمیم بگیریم که در این بازی تماشاچی باشیم یا بازیگر یا حتی صحنه گردان! تجربه تلخ فرصت های از دست رفته باید ما را هوشیار کند که در این رقابت، سکوت و تعلل، مساوی با عقب نشینی و از دست دادن جایگاهی است که بازگشت به آن ممکن است بیش از یک قرن طول بکشد، اگر اصلاً ممکن باشد!
