◄ آسیب‌ شناسی قرارداد برقی کردن راه آهن تهران مشهد با چین

عباس قربانعلی بیک: رهبر معظم انقلاب در پیام نوروزی 1402 با تعیین هدف "مهار تورم و رشد تولید" با اشاره به ضرورت تحول چنین فرمودند: ... ما نقاط معیوب داریم، این ضعف ها را باید شناسایی کنیم ...، ضعفها را برطرف کنیم و با اراده قاطع تبدیل به قوت کنیم (تین 254407).

یکی از خاطرات مرحوم چوبینه، بهسازی خط تهران مشهد در سال 1354 برای آماده سازی مسیر تک خطه آن هنگام در چهار ماه برای سرعت 160 توربوترن (سیر 8 ساعت با قوس های 400) با وجود ریل سبک و تراورس چوبی و پابند سه پیچ بود (تین 252794). 

اواخر سال 1382 پس از گرفتن اطلاعات راه آهن و صنایع ریلی کرواسی، از چند کارخانه ساخت و بازسازی ناوگان بازدید شد، ... و پیشنهادی به وزیر برای همکاری برای برقی کردن راه آهن تهران مشهد ارائه که با استقبال شدید وزیر مواجه شد (تین 267940).

بنا به خبر پیگاه مپنا (13930417): درخواست وزارت راه و شهرسازی در خصوص اجرای طرح برقی سازی راه آهن تهران مشهد با استفاده از تسهیلات مالی خارجی (فاینانس) مورد بحث و بررسی قرار گرفت و پس از توضیحات وزیر راه و شهرسازی به تصویب رسید.

قرارداد تجاری برقی کردن راه آهن تهران مشهد میان شرکت راه آهن و کنسرسیوم ایرانی چینی متشکل از شرکت مپنا، شرکت احداث و توسعه ریلی مپنا، شرکت مپنا بین الملل، شرکت CMC و شرکت SU Power امضاء شد. با این قرارداد اصلاح و احداث خط موجود برای سرعت ۲۰۰ کیلومتر بر ساعت، احداث شبکه برقی راه آهن برای سرعت ۲۵۰ کیلومتر بر ساعت و تامین و نگهداری ۷۰ دستگاه لوکوموتیو برقی بر عهده کنسرسیوم ایرانی چینی گذاشته شد. همچنین تامین و نگهداری ماشین آلات و تامین و نگهداری شبکه بالاسری، احداث مرکز کنترل اسکادا و همچنین تعمیر و نگهداری کل پروژه به مدت پنج سال بر عهده کنسرسیوم است.

به گزارش رسانه ها وزیر راه در مراسم افتتاح پروژه های هفته دولت در خراسان رضوی (14040604)، از انعقاد قرارداد برقی کردن راه آهن تهران مشهد با فاینانس چین خبر داد، این پروژه بخشی از مجموعه طرح های بزرگ ملی و استانی به ارزش ۶۰ همت است. 

یکی از مشکلات بخش ریلی طولانی شدن پروژه های زیربنایی است که علاوه بر زمان سبب افزایش هزینه و کاهش کیفیت می گردد و امید مدیران بخش و وزرا و حتی نمایندگان مجلس را به این زیر بخش استراتژیک کاهش می دهد (تین 254595).

ریشه یابی و تحلیل عوامل توفیقات راه آهن چین و آسیب شناسی ناکامی های راه آهن می تواند در تدوین راهبرد (مانند SWOT) و برنامه ریزی جهشی و خردمندانه برای جبران عقب ماندگی از سهم 30% و 18% با حداقل بودجه کمک نماید (تین 267605).

در کتاب نقشه راه بلوغ (نگارش 1386، ص 20، مقیاس اقتصادی) آمده است:  یکی از آثار انتخاب امکانات و تجهیزات بیشتر و بزرگتر از حد نیاز، علاوه بر افزایش سرمایه گذاری و زمان احداث، این است که هزینه بهره برداری و نگهداری واحد خدمت یا تولید به عنوان هزینه جاری افزایش می یابد و برای گزینش سطح تکنولوژی نیز نباید از این قاعده (طبقه بندی) غفلت نمود، (تین 236718).

در مناقصه سال 86  کنسرسیوم برنده با زیمنس و آلستوم زیر 800 میلیون یورو و چینی ها بالای 2500 میلیون یورو پیشنهاد دادند و بعد از پنج سال از قرارداد سال 92 با بهانه حجم 400 میلیارد دلاری همکاری شرکت چینی با آمریکا انصراف دادند (تین 216584).

این مناقصه برای برقی کردن مسیر تهران مشهد برای سرعت 250 بود و تامین 50 لوکوموتیو مسافری برقی سرعت 200 و 20 لوکوموتیو باری هم در آن گنجانده شده بود اما با توجه به استاندارد 705 از گنجاندن اصلاح خط در آن پرهیز شد (تین 267022).  

پس از گذشت یک سال از قرارداد، در اسفند 1393 اولین نگرانی از طولانی شدن این پروژه مهم به مدیریت تدارکات ارسال گردید و در اردیبهشت 1394 نیز در نامه به قائم مقام، نگرانی از تاخیر پروژه اعلام و آمادگی ارائه راهکار با قرارداد موجود مپنا اعلام گردید. 

در قرارداد 1392، تمایل به عملیات خاکی و منافع برخی ذینفعان سبب طولانی شدن پروژه و نهایتا انصراف شرکت چینی شد در حالی که حتی با فرض ضرورت اصلاح مسیر، پس از برقی کردن راه آهن تهران مشهد ظرف کمتر از سه  سال نیز امکان اصلاحات خط بود.  

متاسفانه در قرارداد کنونی هم ضعف تقدم اصلاح خط وجود دارد و اینکه با وجود توانایی اکتسابی برقی سازی در داخل کشور که در سال 1386 وجود نداشت و با تدابیر راهبردی در (جدول SWOT تهیه شده آن ایام) با اجرای پروژه پایلوت تبریز آذرشهر و ... حاصل گردید، باید در قرارداد، بر زمان اجرا تا پایان دولت چهاردهم تاکید و یک پروژه برقی در مسیری غیر از مشهد آغاز گردد.