عقلانیت ترانزیت از ایران و ثبات منطقه‌ ای

چند ماه پیش که ناوگان تجاری جاده ای امارات متحده عربی از طریق کشتی عرض خلیج فارس را به مقصد بندرعباس پیمود و سپس با عبور از مسیرهای جاده ای ایران، از مرز بازرگان وارد ترکیه شد مسیر تجاری ارزانتر، سریعتر و ایمن تری را برای انتقال کالاهای خود به مدیترانه پیش روی خود دیدند.

مسیری با صرفه اقتصادی که از طریق آن کمتر از ۲۱ روز طول می کشد تا محموله ای از خلیج فارس به دریای مدیترانه برسد. بر اساس گزارش های منتشر شده توسط دفتر بازرگانی ترکیه از زمان باز شدن این مسیر تقریبا یک هزار کامیون بین ترکیه و امارات متحده عربی تردد کرده اند که عمدتا کالاها را از غرب به شرق منتقل می کنند.

علاوه بر امارات متحده عربی، پاکستان نیز از مسیر زمینی ایران به ترکیه بهره می برد، این مسیر زمان ترانزیت کالا بین آسیای جنوبی و اروپا را از ۴۰ روز-از طریق دریا- به کمتر از یک هفته کاهش می دهد.

اهمیت کریدور جدید از آنجاست که کشور های آسیای میانه با توجه به تبعات نگران کننده جنگ اوکراین به دنبال تبادل کالا از ایران هستند . کمبود جهانی کانتینر ناشی از تبعات حمله روسیه علیه اوکراین، همچنین تهدید دزدان دریایی و افزایش نرخ بیمه هزینه حمل و نقل دریایی را افزایش داده است. کریدور ترانزیتی شرق به غرب ایران زمان حمل و نقل، هزینه های بیمه، هزینه حمل و نقل و هزینه زنجیره تامین را به نفع صاحبان کالا و مصرف کنندگان در سراسر جهان کاهش خواهد داد. این درحالی است که مسائل و مشکلات داخلی عراق و همچنین جنگ و بی ثباتی در سوریه اجازه استفاده از مسیرهای جاده ای این دو کشور برای انتقال کالا از خلیج فارس به ترکیه را نمی دهد. در اهمیت و جذابیت این مسیر همین بس که در ماه های آخر ۲۰۲۱ درحالی که 300 تردد در طول این مسیر انجام شده است، این تعداد طی ۵ ماهه ابتدایی ۲۰۲۲ از هفتصد تردد فراتر رفته است.

این آمار نشان می دهد، تبادلات تجاری با ایران برای تجارت بین الملل سودمند است اما تلاش های مداوم امریکا برای منزوی کردن و خارج کردن ایران از بازار تجارت بین الملل امکان استفاده از مسیر ترانزیتی ارزان، ایمن و سریع ایران را دچار چالش کرده است.  اگرچه بخش دریانوردی ایران تحت تحریم های امریکا قرار دارد اما گزارش ها نشان می دهد که بسیاری از کشورهای منطقه با دور زدن تحریم ها، مسیر ترانزیتی ایران را برای مبادلات خود انتخاب می کنند. به طوری که این مسیر یکی از نیروهای محرکه دیپلماسی منطقه ای ایران محسوب می شود . با توجه به حمله روسیه به اوکراین و توجه بیش از پیش امریکا به این جنگ، فرصت مناسبی برای ایران پیش آمده است تا با تکیه بر زیرساخت های حمل و نقلی در تجارت بین الملل، جایگاه و نقش موثر تری برای خود پیدا کند.

به نظر می رسد، ایران درحال پیاده سازی استراتژی های جدید برای حضور فعال و موثر در مجامع بین المللی و پیوستن به کنوانسیون های بین المللی حمل و نقل است و به گسترش همکاری های جاده ای بین المللی با کشورهای عضو تراسیکا چشم دوخته است.

 جنگ روسیه علیه اوکراین نیز موضوع حمل و نقل ارزان، ایمن و سریع و تجارت بین المللی را دوچندان کرده است که در این راستا مسیرهای ترانزیتی ایران و وابستگی متقابل تجارت بین المللی می تواند معیاری برای عقلانیت و کارایی برای صلح و ثبات منطقه ای ایجاد کند.