◄ قیمت یارانه ای گازوئیل و توجیه اقتصادی برقی کردن راه آهن

سعید قصابیان: 

مقدمه : مطالعات امکان سنجی برقی کردن راه آهن ایران به دهه  پنجاه بر می گردد اما این پروژه هنوز هم به مرحله اجرا نرسیده است. این مطالعات گاهی برای مسیر های خاصی بوده ( تهران  خرمشهر ، بافق بندرعباس، تهران - مشهد ) و گاهی کل خطوط را شامل می شده ( از جمله مطالعات مرکز تحقیقات راه آهن و دانشکده راه آهن دانشگاه علم و صنعت و مطالعات مشاورین مختلف[i]) .

از آنجا که برقی سازی نه یک الزام و ضرورت بلکه یک انتخاب است و با توجه به چالش های پیش رو از جمله :

• هزینه های شیفت از سیستم دیزل الکتریک به سیستم تمام برقی ( اعم از سرمایه گذاری در زیر ساخت، هزینه نگه داری زیر ساخت( شبکه بالاسری علاوه بر خط و ابنیه )، تامین ناوگان برقی، سیستم نگه داری ناوگان و تامین انرژی قطار و . . )

• نحوه تامین مالی این پروژه

• اولویت بندی و فاز بندی اجرای پروژه  

• نرخ برگشت سرمایه گذاری در این پروژه  

باید توجیهات و استدلال های قوی و دلایل کافی برای صرف چنین هزینه ها روی میز تصمیم گیران گذاشته شود. بدیهی ست انجام محاسبات دقیق کمی و محاسبه نرخ برگشت داخلی( IRR ) و رسیدن به قیمت تمام شده پروژه بازای هر مسافر ( یا بازای هر کانتینر) باید به مشاور ذیصلاح و واجد شرایط سپرده شود. گرچه چندین بار مطالعه برقی کردن انجام شده، اما همه این مطالعات به دلیل گذشت زمان و تغییر شرایط ( به خصوص شرایط مالی) برای کاربست امروز قطعا نیاز به بازنگری دارند.

با توجه به محدودیت منابع، بدیهی ست که پروژه برقی کردن نمی تواند در کل شبکه اجرا شود و لذا اولویت بندی اجرای پروژه ( بر اساس انبوهی و سهم ریل از حمل بار و مسافر و گلوگاه های ترافیکی شبکه ریلی ) نیز باید از مشاور مطالبه شود.

در این شرایط و در غیاب یک مشاوره قوی، در این سلسله یادداشت ها تلاش شده ویژگی های عنوان شده برای برقی سازی در ترازوی علمی ارزیابی شوند. هر بار یک جنبه از برقی سازی بصورت یک موضوع مورد بحث قرار می گیرد و انشالله به فرایند تصمیم گیری کمک خواهد کرد[ii].

موضوع اول به مقایسه راندمان در دو سیستم، موضوع دوم به نسبت توان به وزن لوکوموتیوها، موضوع سوم به مزیت لوکوموتیو برقی در گلوگاه های ترافیکی،موضوع چهارم به اولویت بندی برقی سازی، موضوع پنجم به مقایسه آلایندگی دو سیستم با توجه به شرایط ایران و موضوع ششم سهولت و قیمت تعمیرات و نگه داری لوکوموتیو ها را با هم مقایسه کرد و موضوع هفتم به رفع نگرانی از بابت تامین برق برای برقی سازی راه آهن و موضوع هشتم به رفع نگرانی از بابت کنار گذاشتن لوکومو تیو های دیزل الکتریک موجود پرداخت که همگی در آرشیو " تین نیوز " در دسترس هستند.

موضوع نهم : با قیمت یارانه ای گازوئیل، قطار برقی از نظر هزینه تامین انرژی به هیچ وجه توجیه اقتصادی ندارد.

الف) قیمت های یارانه ای : ارزش حرارتی گازوئیل 9.2 کیلووات ساعت بازای هر لیتر است. با توجه به قیمت تمام شده  گازوئیل برای راه آهن در حدود 3500 ریال بازاری هر لیتر^[iii]، هزینه لازم برای تولید یک کیلووات ساعت انرژی( از منبع فسیلی ) در موتور دیزل لوکوموتیو 380 ریال به دست می آید.

اگر بخواهید همین مقدار انرژی را به لوکوموتیو برقی بدهید، با توجه به تعرفه برق صنعتی یارانه ای ، هزینه لازم برای تامین یک کیلووات ساعت انرژی برای لوکوموتیو برقی نزدیک 1900 ریال بازای هر کیلو وات ساعت است.

مشاهده می کنیم که در حالیکه هم برق و هم گازوئیل مشمول یارانه هستند، هزینه تزریق یک کیلووات ساعت انرژی به لوکوموتیو برقی تقریبا  5 برابر هزینه تزریق یک کیلووات ساعت انرژی به لوکوموتیو دیزل الکتریک ( از منبع فسیلی ) است.

ب) قیمت های واقعی: در سال 1402 انجمن انرژی های تجدید پذیر ایران قیمت تمام شده  یک کیلووات ساعت برق حرارتی در ایران ( بدون یارانه) را 27500 ریال محاسبه کرده است ^[iv]. اگر میزان پرت انرژی در سیستم انتقال برق کشور را ده درصد در نظر بگیریم این عدد به 30600 ریال بالغ می شود.

حالتی را در نظر بگیرید که همین مقدار انرژی توسط سوزاندن گازوئیل تامین و در لوکوموتیو دیزل الکتریک مصرف شود. با ارزش حرارتی 9.2 کیلووات ساعت بر لیتر برای گازوئیل و با قیمت 60 سنتی برای هر لیتر گازوئیل و با قیمت 60 هزار تومانی برای هر دلار، قیمت تمام شده هر کیلووات ساعت انرژی حاصل از سوزاندن گازوئیل 39130 ریال به دست می آید.

مقایسه این دو عدد نشان می دهد که در شرایط قیمت  های واقعی، تولید برق حرارتی در نیروگاه و انتقال آن به لوکوموتیو برقی 28 درصد ارزان تر از راهبری لوکوموتیو دیزل الکتریک با سوخت گازوئیل است.

لذا با قیمت یارانه ای برای گازوئیل، قطار برقی از نظر هزینه تامین انرژی به هیچ وجه توجیه اقتصادی ندارد. اما اگر قیمت برق و قیمت گازوئیل هر دو واقعی شوند سرمایه گذاری در لوکوموتیو برقی ممکن است به صرفه باشد. ^[v]

قیمت یارانه ای سوخت اقتصاد حمل و نقل ریلی را به بن بست کشانده و با این قیمت ها برای گازوئیل ،هیچ منطق اقتصادی، سرمایه گذاری در حمل و نقل ریلی و به طریق اولی سرمایه گذاری در برقی کردن حمل و نقل ریلی را تجویز نمی کند.

جمع بندی : علت شکست پروژه های برقی سازی: گازوئیل یارانه ای

پیشنهاد : با توجه به حساسیت های اجتماعی برای افزایش قیمت گازوئیل، دولت مبلغ صرفه جویی سوخت ناشی از محل و نقل ریلی را تماماً به پروژه های اولویت دار ریلی ( از جمله برقی سازی ) اختصاص دهد.

توضیحات: