◄ روند شکل‌ گیری امور بین‌ الملل راه‌ آهن و ضرورت تقویت جایگاه آن

عباس قربانعلی بیک:  دکتر مسعود پزشکیان رئیس جمهور کشورمان در بازدید راه آهن (تین 308152): برای افزایش بهره وری و توسعه زیرساخت های راه آهن و قطارهای حومه ای، علاوه بر بهره گیری از دانش اساتید و دانشگاهیان کشور، باید از تجربه کشورهای دیگر نیز که دراین زمینه پیشگام هستند، استفاده شود.

برای عمل به توصیه های ریاست محترم جمهور در استفاده از تجربیات کشورهای پیشگام در زمینه قطارهای حومه ای و منطقه ای ابتدا باید به این واقعیت توجه نمود که طبق اطلاعات اتحادیه بین المللی راه آهن ها (UIC)، از مسافران ریلی،80 درصد حومه ای و منطقه ای هستند و 20 درصد مسیر طولانی که حدود این نسبت را می توان در آمار 2025 این اتحادیه هم یافت که نشان می دهد در تعداد مسافران  ریلی جهان 30.5 میلیارد نفر و جابجایی آنها 3580 میلیارد نفرکیلومتر بوده (سیر متوسط 117 کیلومتر) در حالی که طبق همین آمار در 2023 تعداد مسافر ایران 32 میلیون و جابجایی 17 میلیارد نفرکیلومتر (سیر متوسط 522) بوده است. 

غفلت از حمل و نقل حومه ای و منطقه ای (با وجود زیان سنگین برای راه آهن) را می توان یکی از عوامل تراکم جمعیت در تهران و مشکلات عدیده ناترازی آب، برق، سوخت، مسکن و تلفات و مصدومان جاده ای، بیماری ها و مرگ ومیر ناشی از آلودگی هوا و ... برشمرد که مترو تهران اندکی از آن را در مسیر تهران-کرج-هشتگرد بر عهده دارد ولی بخش اصلی آن با خودروهای شخصی است.  

در اهمیت حمل و نقل حومه در جهان باید توجه نمود: تعداد مسافر راه آهن انگلیس در 1900 به یک میلیارد نفر و جابجایی به 27 میلیارد نفرکیلومتر (میانگین سیر 17 کیلومتر) و در 1910 به ترتیب به بیش از یک میلیارد و 400 میلیون نفر و بیش از 22 میلیارد نفرکیلومتر و در 1950 مسافر به یک میلیارد و 300 میلیون و جابجایی به 37 میلیارد نفرکیلومتر رسید (تین 263555).     

یکی از بهترین روش ها برای استفاده از تجربیات کشورهای پیشگام، بهره مندی از ظرفیت بخش امور بین الملل است که در اینجا به تاریخچه تقریبی آن می پردازیم.

1) تاسال ۱۳۷۰ با دو کارشناس و یک مترجم انگلیسی در ذیل دفتر آمار و بررسی ها فعالیت می کرد.

2) در سال ۱۳۷۰ دفتر آمار و بررسی ها به ۴ دفتر (کنترل کیفیت، آمار، طرح وبرنامه، تحقیقات) زیر نظر معاون طرح و بررسی ها تفکیک شد و بین الملل نیز با ۷ نیرو مستقیما زیر نظر معاون دفتر تحقیقات فعالیت می کرد. 3) در سال 1372 با انتصاب معاون جدید طرح و بررسی ها سعی بر آن شد دفتر امور بین الملل شکل بگیرد اما  تشکیلات موافقت نکرد ولی در قالبی غیررسمی، مرحوم سعادتی مکاتبات بین الملل را مستقل از مرکز تحقیقات (تحت عنوان مشاور بین الملل معاون طرح وبررسی ها) انجام می داد، البته بعد از مدتی با این امر مخالفت شد و بین الملل مجدد در مرکز تحقیقات فعال گردید.

4) با تغییر مدیرکل تحقیقات در 1374 و گسترش فعالیت ها، تعداد نیروهای ساعتی بین الملل از ۶ نفر به ۱۴ نفر افزایش یافت و طرح ایجاد گروه بین الملل به دفتر تشکیلات ارسال شد که مورد موافقت قرار نگرفت.

5) سال 1378 با انتصاب دکتر جهانگیریان  به مدیر کلی مرکز تحقیقات، بین الملل زیر نظر مشاور ایشان فعالیت های خود را ادامه داد، در همین دوره با دستور مستقیم مرحوم دکتر دادمان با چارت ارسالی پیشنهادی بین الملل از سوی مرکز به دفتر تشکیلات موافقت شد.

6) پس از  تصویب و ابلاغ گروه بین الملل با ۱۴ ردیف سازمانی مقرر گردید با ادغام (گروه بین الملل مرکز تحقیقات، اداره ترجمه دفتر مرکزی و اداره تشریفات و اتباع خارجی دفتر روابط عمومی) دفتر بین الملل شکل بگیرد.

7) نهایتا با حمایت مرحوم دادمان و تصویب تشکیلات دفتر در حدود 1380 شکل گرفت.

 8) سال 1382 معاونت برنامه ریزی و امور بین الملل راه آهن تشکیل و دفتر امور بین الملل هم زیر مجموعه معاونت فعالیت نمود.

9) در 1388 دفتر بین الملل زیرمجموعه مدیرعامل (مانند حراست، روابط عمومی، بازرسی، ...) قرار گرفت.

 10) دفتر بین الملل در 1391 با دفتر سرمایه گذاری ادغام گردید.

11) در سال ۹۳ مجدد دفتر بین الملل و سرمایه گذاری منفک شدند و در قالب دو دفتر مجزا فعالیت نمودند.

12) در سال ۹۷ پس از بازنشستگی آخرین مدیرکل بین الملل، دفتر از نظر ساختاری عملا حذف گردید.

برای اطلاع و استفاده از تجربیات راه آهن های موفق و به بیان رئیس جمهور "کشورهای پیشگام" باید موقعیت اموربین الملل تقویت گردد تا با گسترش تعامل با سایر کشورها و سازمان ها به ویژه UIC، زمینه های شفافیت عوامل موفقیت کشورها فراهم شده و مسیر صحیح و تجربه شده برای تحقق اهداف بلند مانند افزایش سهم بار و مسافر، تسهیل ترانزیت و عدالت آمایش سرزمین تبیین گردد.