◄ پندهایی از قانون تأسیس وزارت نیرو (مصوب ۱۳۵۳)

عباس قربانعلی بیک: قانون تأسیس وزارت نیرو در بهمن ماه ۱۳۵۳ به تصویب رسید و هدف از آن، تأسیس وزارتخانه ای جدید به نام "وزارت نیرو" بود. این وزارتخانه جایگزین وزارت آب و برق شد و مأموریت یافت تا به منظور حداکثر استفاده از منابع انرژی و آب کشور، امور مربوط به این دو حوزه حیاتی را متمرکز و هماهنگ کند.

ماده 1) وظایف و اختیارات کلیدی وزارت نیرو: وزارت نیرو مسئولیت های گسترده ای در دو حوزه اصلی "انرژی" و "آب" بر عهده گرفت که مهم ترین آنها به شرح زیر است: الف) در حوزه انرژی: برنامه ریزی: بررسی، مطالعه و تنظیم برنامه های کوتاه مدت و بلندمدت برای استفاده از منابع مختلف انرژی و برآورد نیازهای کشور. تعیین سیاست ها: تعیین سیاست کلی انرژی کشور. هماهنگی و نظارت: هماهنگ سازی برنامه های مؤسسات فعال در تولید، انتقال و توزیع انرژی و نظارت بر نحوه مصرف و تعیین نرخ ها. تعیین مقررات: تدوین مقررات و دستورالعمل های لازم برای تولید، انتقال، توزیع و مصرف انرژی. همکاری های بین المللی: ایجاد ارتباط و همکاری علمی، فنی و بازرگانی با کشورها و مؤسسات خارجی. اجرای پروژه ها: تهیه و اجرای طرح های احداث نیروگاه های برق، شبکه های انتقال و توزیع و تأسیسات شیرین سازی آب شور.

ب) در حوزه آب: مطالعات منابع آب: انجام مطالعات برای شناسایی و شناخت منابع آب سطحی و زیرزمینی کشور. تهیه طرح های جامع: تهیه طرح های جامع بهره برداری از منابع آب با توجه به برنامه های آمایش سرزمین. اجرای پروژه های آبی: انجام مطالعات تفصیلی، احداث تأسیسات آبی (مانند سدها) و بهره برداری از آنها. کنترل و نظارت: کنترل بهره برداری از منابع آب و اجرای قانون ملی شدن آب. تحقیقات: انجام تحقیقات برای به کارگیری روش های جدید علمی و فنی جهت بهره وری بیشتر.

ج) وظایف فرابخشی: آموزش: تهیه و اجرای برنامه های آموزشی برای تربیت نیروی انسانی مورد نیاز. تأمین تجهیزات: تهیه و ساخت وسایل، لوازم و ماشین آلات مربوط به تولید و توزیع آب و برق.

ماده ۲) به وزارت نیرو اجازه می دهد برای انجام وظایف خود، مؤسسات و شرکت های تحقیقاتی، آموزشی و بازرگانی تأسیس کند. اساسنامه این مؤسسات باید به تصویب مجلسین برسد.

ماده ۳) وزارت نیرو جایگزین وزارت آب و برق میگردد و کلیه دارایی ها، کارکنان، تعهدات و مؤسسات وابسته به وزارت آب و برق را به این وزارتخانه جدید منتقل می نماید.

ماده 4) وزارت نیرو حسب مورد و نوع احتیاج برای انجام وظایف مقرر در این قانون سازمان و تشکیلات لازم را بر اساس تبصره 2 ماده 8 قانون استخدام کشوری تهیه و پس از تأیید سازمان امور اداری و استخدامی کشور به موقع اجرا خواهد گذاشت و تا زمانی که سازمان و تشکیلات مزبور به تأیید نرسیده است سازمان و تشکیلات مصوب فعلی وزارت آب و برق معتبر است.

ماده ۵) مسئولیت امور مربوط به "کشت و صنعت" که قبلاً بر عهده وزارت آب و برق و سازمان آب و برق خوزستان بود، به وزارت کشاورزی و منابع طبیعی واگذار می شود. 

ماده 6) اصلاحات در اساسنامه شرکتهای تابعه با تایید سازمان اداری و استخدامی و تصویب مجلسین.

ماده 7) وظایف و اختیاراتی که برای وزیر و وزارت آب و برق به موجب قوانین و آیین نامه ها مقررات مصوب تعیین شده است به وزیر و وزارت نیرو منتقل می گردد.

ماده ۸) رابطه با صنعت نفت و گاز را مشخص می کند. شرکت ملی نفت ایران طبق قوانین خود عمل خواهد کرد، اما موظف است برنامه های تولید و توزیع نفت و گاز را به وزارت نیرو اطلاع دهد. وزارت نیرو نیز مسئول هماهنگ سازی این برنامه ها با برنامه های سایر منابع انرژی است.

ماده ۹) "سازمان انرژی اتمی ایران" به وزارت نیرو وابسته می شود.

10) مجوز تدوین آیین نامه استخدام خاص وزارت

11) مجوز تدوین آیین نامه برای اجرای این قانون. جمع بندی: قانون تأسیس وزارت نیرو، با ادغام و تمرکز مسئولیت های گسترده در حوزه های آب و انرژی چارچوبی جامع برای مدیریت یکپارچه این منابع استراتژیک کشور ایجاد نمود.

برخی از نکات مهم این قانون: الف) مجوز خاص برای ساخت تجهیزات نیروگاهی و انتقال و توزیع نیرو و صنعت آب (بند ع ماده 1،  تهیه و تدارک و ساخت وسایل و لوازم و ماشین آلات مربوط به امر تولید و انتقال و توزیع آب و برق) که زمینه تشکیل شرکت مپنا را فراهم نمود، ب) مجوز خاص استخدام ماده 10، ج) مجوز تاسیس مؤسسات و شرکت های تحقیقاتی، آموزشی و بازرگانی ماده 2.

باتوجه به رویکرد تفکیک وزارت راه وشهرسازی و حساسیت و نقش بسیار بالای هردو وزارتخانه راه وترابری و مسکن وشهرسازی در زندگی، سلامت و معیشت مردم پیشنهاد میشود برای تدوین قانون تاسیس آنها علاوه بر آسیب شناسی از تجربه فوق استفاده گردد.