◄ پندهایی از روند تحول ماشین‌ زیرکوب خطوط راه‌ آهن/ سه رمز اصلی در روند بهبود و ارتقای فناوری این ماشین آلات چه بود؟

عباس قربانعلی بیک: تکامل فناوری ماشین های زیرکوب ریلی از ۱۹۵4 تا 2023 (برگرفته از بخش تاریخچه شرکت پلاسر که به همه ماشین آلات مکانیزه خط پرداخته و نیز صفحه 18 کتاب نقشه راه بلوغ با عنوان نمونه واقعی چرخه های تکنولوژی که به مراحل رشد فناوری سرعت این ماشین آلات در زیرکوبی از 1955 تا 1990 پرداخته است)،   تحول سرعت، اتوماسیون، هزینه و گسترش جهانی را به ترتیب زیر ترسیم می کند.

1) دهه ۱۹۵۰ شاهد ظهور نسل اولیه ماشین های کاملا  مکانیکی با سرعت 120 متر برساعت بود که با هزینه معادل ۱۵۰-۲۰۰ هزار دلار امروزی به بیش از ۵ کشور عمدتا اروپایی و آمریکایی عرضه شد. این دستگاه های سنگین نیاز به نصب ثابت داشتند و دقت کار آنها کاملاً وابسته به مهارت اپراتورها بود.

2) در دهه ۱۹۶۰، انقلاب نیمه خودکار با محرک های هیدرولیک و موتورهای دیزلی آغاز شد که سرعت را به 300 متر برساعت افزایش داد و با هزینه ۴۰۰ تا ۶۰۰ هزار دلار به بیش از ۱۵ کشور صادر شد، در 1965 قابلیت محصول جدید به 800 متر رسید.

3) دهه ۱۹۷۰ با معرفی سیستم های پیوسته، سرعت به 1000 متر در برساعت رسید. این فناوری با هزینه ۱ تا ۱.۵ میلیون دلار به بیش از 30 کشور از جمله خاورمیانه و آفریقا صادر شد و اولین بار در خطوط پرتردد آلمان و فرانسه آزمایش شد.

4) عصر دیجیتال در دهه ۱۹۸۰ با کنترلرهای PLC و سیستم ذخیره سازی داده آغاز گردید که سرعت به 1200 متر برساعت را با هزینه ۱.۲ تا ۲ میلیون دلار به بیش از ۵۰ کشور از جمله چین و هند ارائه کرد. این دوره شاهد اولین صادرات به کشورهای کمونیستی بود.

5) دهه ۱۹۹۰ انقلاب چندکاره همزمان و ناوبری ماهواره ای را به ارمغان آورد که سرعت 1500 متر برساعت را با ۸۰۰ هزار تا ۱.۲ میلیون دلار به بیش از 70  کشور عرضه کرد. این فناوری در پروژه های بزرگی مانند TGV فرانسه و ICE  آلمان استفاده شد.

6) در دهه ۲۰۰۰، سیستم های EM-SAT با دقت ±۰.۵ میلی متر و سیستم تعلیق فعال، با زیرکوبی همزمان 4 تراورس سرعت بالای  2000 متر برساعت را با هزینه ۱.۵ تا ۲.۵ میلیون دلار به بیش از 90 کشور ارائه نمودند و استانداردهای جدیدی در شبکه های پرسرعت ایجاد کردند.

7) از ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۴، فناوری هوش مصنوعی و یادگیری ماشین با سرعت تا 3000  متر برساعت و هزینه ۲.۵ تا 4 میلیون دلار به بیش از ۱۱۰ کشور (۸۵ درصد بازار جهانی) صادر شده است. سیستم های پیش بینی کننده خرابی جدیدترین دستاورد این دوره است که در پروژه هایی مانند خطوط ریلی اسپانیا و کالیفرنیا بکار گرفته شد. براساس نمودار در تمامی نسل های این فناوری با عمر 5 تا 10 سال، ارتقا و بهبود مستمر در هر مرحله ادامه یافته و به حد نهایی و اشباع می رسد. 

این تحولات نشان دهنده رشد 25 برابری سرعت زیرکوبی و ۱۵ برابری بازار از ۸ کشور در ۱۹۵5 به ۱۲۰ کشور در ۲۰۲3 است. توزیع منطقه ای خریداران شامل اروپا ۳۵ درصد ، آسیا ۳۰ درصد ، آمریکا ۲۰ درصد و سایر مناطق ۱۵ درصد می باشد. توسعه خطوط پرسرعت، نیاز به بهینه سازی هزینه های نگهداری و افزایش استانداردهای ایمنی از عوامل محرک این رشد بوده اند. کاربردهای ویژه این فناوری در خطوط بین شهری (چین، آلمان)، خطوط معدنی (استرالیا، شیلی) و متروهای شهری (توکیو، نیویورک) قابل مشاهده است.

• موفقیت این فناوری در کتاب نقشه راه بلوغ تشریح شده: هر مرحله تکنولوژی با تحقیق و توسعه به تدریج گسترش و بهبود می یافت. همزمان با بلوغ هر مرحله تکنولوژی، مرحله بعد وارد عرصه عمل می گردید. در هر مرحله نه تنها سرعت کار بلکه کیفیت نیز افزایش و هزینه واحدکار کاهش می یافت. این رفتار در تمامی تکنولوژی های صنعتی، پزشکی، کشاورزی، آموزشی و ... مشاهده می گردد.

با بررسی دقیق تر و عمیق تر روند بهبود و ارتقای فناوری ماشین آلات زیرکوبی خطوط ریلی سه رمز اصلی را می توان استخراج نمود:

1) بهبود پیوسته (ارتقاء) به عنوان نرم افزار، 2) تقاضای بازار به عنوان سخت افزار، 3) آسیب شناسی و تحلیل خرابیها به عنوان راه افزار.  

•  توجه به این سه رمز در بخش های دیگر صنعت ریلی و دیگر صنایع (و نیز خدمات) میتواند ضعف ها را کاهش و قوت ها را افزایش دهد و جایگاه ایران را در توسعه فناوری ها به سطح جهانی و بلکه بالاتر برساند همانگونه که در فناوری موشکی شاهد بودیم و در جنگ 12 روزه اثبات گردید (تین 300276 و 266212). هرچند به نظر می رسد این فعالیت ها باید توسط صنایع ریلی انجام شود اما نباید از تعارض منافع برخی صنایع سازنده ناوگان با منافع راه آهن غفلت نمود که نمونه بارز آن در لوکوموتیو هیبرید (تین 299355)، چند موتوره و باتری الکتریک مشاهده می شود که مبتنی بر بازسازی و به کارگیری مجدد شاسی، بوژی و دیگر اجزای لوکوموتیو قدیمی است.