◄ وقوع جنگ روسیه و اوکراین، مشوق ژئوپلیتیکی توسعه کریدور شمال جنوب

قرارداد ایجاد کریدور شمال جنوب در 12 سپتامبر سال 2000 میلادی، در چارچوب دومین کنفرانس حمل و نقل اوراسیا توسط روسیه، ایران و هند امضا شد.

سپس سایر کشورها از جمله ارمنستان، آذربایجان، گرجستان، ترکیه و سایر کشورها به آن پیوستند که در حال حاضر شامل 13 عضو اصلی و یک عضو ناظر (بلغارستان) است که ظرفیت های تجاری گوناگونی را فراهم کرده است. 

این کریدور حمل و نقلی از شهر سن پترزبورگ روسیه در مجاورت شمال شرق اروپا آغاز می شود و از آنجا توسط آبراه، جاده و راه آهن به دریای خزر، آسیای مرکزی و قفقاز جنوبی متصل می شود. سپس تا بنادر جنوبی ایران امتداد می یابد و از آنجا، از طریق خلیج فارس (بندرعباس) و دریای عمان (چابهار) به بنادر هند متصل می شود. در ابتدا، کریدور بین المللی شمال-جنوب به عنوان یک مسیر جایگزین برای حمل بار از هند به اروپا و بالعکس در نظر گرفته شده بود که به شرکت های حمل و نقلی برای کاهش هزینه و زمان حمل، کمک بسزایی می کرد.

پیشران ژئوپلیتیکی رونق و توسعه کریدور شمال جنوب در دو سال اخیر، وقوع جنگ روسیه و اوکراین در سال ۲۰۲۲ میلادی است. تحریم‌های غرب بر روسیه، این کشور را مجبور کرد تا به دنبال مسیرها و بازارهای جایگزین مانند هند، کشورهای خلیج فارس، کشورهای شرق و جنوب شرق آسیا باشد. سفر ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه به ایران در ژوئن ۲۰۲۲ میلادی، مذاکرات در مورد نیاز به تکمیل کریدور شمال-جنوب را تسریع کرد که نشان ‌دهنده تغییر محاسبات روسیه و درک اهمیت این پروژه بود. جهش تجارت دو کشور عضو کریدور شمال-جنوب یعنی روسیه و هند، از 14 میلیون تن در سال 2021 به 49 و 127 میلیون تن در سال های 2022 و 2023، نشان دهنده عزم کشورهای ذینفع برای تجاری سازی این کریدور است.

فرصت های بی بدیل ایران در سایه رونق کریدور شمال جنوب

سواحل طولانی، موقعیت جغرافیایی و ترانزیتی، دسترسی آسان به دریاهای آزاد و مرز زمینی سایر کشورها، ایران را به یکی از شاهراه ‌های تجاری تبدیل کرده است به طوری که در حال حاضر چندین کریدور بین‌المللی و تاثیرگذار در تجارت جهانی از کشورمان عبور می ‌کند. تهران باید تلاش کند از طریق کریدور شمال-جنوب، مرکز اتصال بین اکو، آسه آن، اتحادیه اقتصادی اوراسیا، کشورهای حاشیه خلیج فارس، هند، آسیای مرکزی، غرب آسیا، شبه قاره و شمال و شرق اروپا باشد. با توجه به اهمیت کریدور شمال-جنوب در صفحه شطرنج ژئوپلیتیک اوراسیا و عبور بیشترین مسیر این کریدور از خاک ایران، نقش فعال ایران در کریدور شمال-جنوب منافع گوناگونی برای کشور به همراه خواهد داشت. با رونق مسیرهای عبوری کریدور شمال-جنوب از ایران ، بر اساس نظریات کارکردگرایانه، سایر کشورهای ذینفع خواهان ثبات و امنیت کشور ما خواهند شد؛ زیرا تجارت ارزان، سریع و امن آن ها منوط به بقای یک حاکمیت با ثبات در ایران خواهند بود. در واقع اهمیت جغرافیای ایران در تجارت بین الملل و تبدیل شدن به مسیر تجاری مهم و اقتصادی، می تواند موجبات شکست تلاش های غرب برای انزوای جمهوری اسلامی ایران را در پی داشته باشد. 

مراودات کشورهای عضو کریدور شمال جنوب، بر بهبود تجارت های دوجانبه، تسریع دلارزدایی، ایجاد مسیر اقتصادی بدون دخالت قدرت های ثالت، ترانزیت انرژی و تبدیل ایران به هاب غلات، کود، انرژی و حمل و نقل اوراسیا کمک شایانی خواهد کرد. الکساندر نواک که در سه سال گذشته ریاست هیئت روسی کمیسیون همکاری‌ های مشترک اقتصادی با ایران را بر عهده داشته، اعلام کرده است مطابق آمار، سه ماه نخست سال ۲۰۲۴، افزایش ۴۸ درصدی مبادلات تجاری ایران و روسیه به ترتیب با رشد 77 و 13 درصدی در صادرات به ایران و واردات از ایران تجربه شده است. همچنین گشایش موضوعات متنوع اقتصادی در پرونده های منطقه ای و بین المللی سیاست خارجی کشور از جمله آسیای مرکزی، قفقاز جنوبی و شبه قاره هند، فرصت دیگری در سایه رونق کریدور شمال-جنوب محسوب می شود..

لزوم استقرار دبیرخانه کریدور شمال-جنوب در ایران

برای گذر کریدور شمال جنوب از کریدور ارتباطی به کریدور تجاری و اقتصادی، نیاز است که تمام کشورهای میزبان کریدور به صورت زنجیر عمل کرده و بتوانند یکپارچگی خدمات را با مولفه های هزینه ای، زمانی و قابلیت اطمینان ارائه کنند. امروزه با گذشت 24 سال از تاسیس کریدور شمال-جنوب، وقوع تحولات سیاسی و جغرافیایی و افزایش ظرفیت های تجاری دوجانبه و چندجانبه، بازطراحی و اصلاح این کریدور متناسب با نیازها و شرایط حمل و نقلی و حقوقی روز اجتناب ناپذیر است. 

به همین منظور باید به دنبال ایجاد ساختار دبیرخانه کریدور شمال-جنوب با کمک اعضا بوده که ایران به علت دارا بودن بیشترین مسیر عبوری، مناسب ترین گزینه پیشنهادی خواهد بود. در مرحله بعد، لازم است به تدریج همه فرآیندهای کریدور اعم از فرایندهای حمل و نقلی، تجاری، اقتصادی، بیمه ای، بانکی و غیره کنترل و مدیریت شود. به این ترتیب، با کنترل مستمر کلیه فرآیندهای تجاری و حمل و نقلی و ایجاد مکانیزم گزارش گیری از همه ابعاد کریدور، علاوه بر روان سازی جریان ترانزیت و تجارت در منطقه، مشکلات احتمالی در مسیر کریدور به سرعت احصا و برطرف خواهد شد. بنابراین همت مسئولان، دستگاه ها، سازمان ها و فعالان ترانزیت خارجی کشور باید در راستای دستیابی به این  مهم، متمرکز شود که نیاز به تشکیل جلسات مستمر هم فکری با طرفین داخلی و خارجی ذینفع دارد. 

 * کارشناس اقتصاد حمل و نقل و ترانزیت