◄ کاهش یارانه سوخت ضروری است

یارانه همانطور که از نامش بر می آید برای یاری است. پس قطعا نباید به همه آحاد جامعه تعلق بگیرد مگر به عده ای محدود و شناخته شده که محتاج یاری هستند. در کشور ما اما یارانه هنگفت به همه مردم تعلق می گیرد اعم از فقیر و غنی و ایران یکی از رکورد داران پرداخت یارانه به سوخت های فسیلی است. هر قدر که تخصیص یارانه به ضعفای جامعه مفید است، یارانه به همه ، شمول آفت است.

برخی از این آفت ها :

1- یارانه همه شمول به نفع کسی است که بیشتر مصرف می کند. ساکن نیاوران که احیانا سه خودرو در پارکینگ منزلش دارد یارانه بنزین بیشتری را به دست می آورد تا ساکن روستای بشاگرد که شاید تا حالا خودرو سواری را تجربه نکرده است.

2- می بینیم که یارانه به نام ضعفا ست و به کام قشر برخوردار. این یعنی شکاف روز افزون بین فقیر و غنی.

3- به همان دلیل بالا، مسابقه ای برای انتفاع هر بیشتر از یارانه در می گیرد. این یعنی تشویق مصرف بیشتر. این یعنی تعطیلی بهره وری. رکورد زنی مصرف روزانه بنزین را ببینید: 137 میلیون لیتر در تعطیلات آخر شهریور[i]. میانگین مصرف روزانه شهریور ماه امسال 12 درصد نسبت به شهریور ماه سال قبل افزایش داشته است[ii]. با این وضعیت، نه تنها باید سودای صادرات بنزین را از سر بیرون کنیم بلکه شرکت پخش هر آن در هول و ولا است که مبادا نتواند پمپ بنزینی را شارژ کند. 

4- در اقتصاد های مبتنی بر فروش منابع، توزیع یارانه همه شمول ترفندی است که دولت ها، ملت را جیره خور خودشان بکنند تا ملت همیشه مطیع و چشمش به دست دولت باشد. در اقتصادهای پیشرفته، دولت ها جیره خور ملت هستند و چشمشان به دست ملت است که فعالیت اقتصادی بکنند و سود بکنند و مالیات بدهند.

5- چشم داشتن به دست دولت، عزت نفس را از مردم می گیرد.

6- چشم داشتن به دست دولت باعث می شود که ملت به جای کوشش و تلاش و تولید، هم و غمشان را صرف کنند و انواع ترفندها را به کار ببرند برای کندن موی هر چه بیشتر از خرس یارانه ای دولت.

7- هر چقدر یارانه بدهید، به همان اندازه انگیزه کار و فعالیت اقتصادی و کسب در آمد را می خشکانید. 

8- اختلاف فاحش قیمت سوخت در دو طرف مرز مشوق قاچاق سوخت است.

9- یکی از علل اصلی کسر بودجه دولت توزیع یارانه هنگفت و همه شمول است. مردمی که تصور می کنند از گرفتن یارانه سود برده اند، تاوان آن را به صورت تورم و کاهش ارزش پولشان می پردازند.

10- مشکل حقوق بگیر و کارگر ایرانی بیش از آنکه میزان حقوقش باشد، تورم است که همه پس اندازش را می سوزاند. کاهش ارزش پول به دلیل تورم، مشوق تبدیل ریال است به کالای بادوام. این یعنی تشویق مصرف بیش از نیاز.    

11- منابع محدود هستند و وقتی درآمد حاصل از فروش منابع زیر زمینی را به صورت یارانه بین مردم توزیع می کنیم پولی برای سرمایه گذاری در زیر ساخت باقی نمی ماند. سرمایه ای که می شود در عمران کشور و تولید خرج کرد به صورت یارانه از جریان مولد اقتصاد خارج می شود. فقدان سرمایه گذاری یعنی افت تولید و افت تولید یعنی بیکاری جوانان. کولبری در مرزهای غربی و سوخت بری در مرزهای شرقی و مهاجرت به تهران برای دست فروشی در مترو و مهاجرت های اقتصادی به خارج از کشور و ناتوانی جوانان در تشکیل خانواده و انواع بزهکاری محصول همین بیکاری است. نمی شود هم یارانه را خواست و هم سرمایه گذاری را و هم رونق اشتغال را.

12- تزریق یارانه نه تنها به رونق یک صنعت منجر نمی شود بلکه باعث ورشکستی آن می شود. نمونه اش صنعت برق کشور که هر روز به قهقرا می رود و هشتش گرو نُه ش است.    

اجازه بدهید با عدد و رقم صحبت کنیم.

الف) صندوق بین المللی پول اعلام کرد که ایران در سال 2022 با پرداخت سالانه 62.7 میلیارد دلار یارانه مستقیم به سوخت های فسیلی در رتبه ششم دنیا قرار گرفت. از این عدد هنگفت، 13.9 میلیارد دلار ( 22 درصد) یارانه به برق است و 48.8 میلیارد دلار ( 78 درصد) یارانه به بنزین و دیگر فراورده های نفتی .

ب) معاون سازمان برنامه و بودجه در سمینار برنامه هفتم توسعه اعلام کرد که دولت در سال گذشته ( 1401) نزدیک ۸۰۰ هزار میلیارد تومان کسری داشته است[iii] .  

با یک ضرب و تقسیم ساده متوجه می شویم که یارانه مستقیم به سوخت های فسیلی نزدیک چهار برابر کسر بودجه دولت است.

اگر قبول داریم که تورم مادر مشکلات اقتصادی کشور است و اگر قبول داریم که علت اصلی تورم در ایران کسر بودجه دولت است (چاپ پول بدون پشتوانه)، آیا حاضر نیستیم یک چهارم از این یارانه را حذف کنیم و به جبران کسر بودجه دولت اختصاص بدهیم و در عوض کسر بودجه به صفر برسد؟ مصیبت تورم خیلی بیشتر از مزه شیرین بنزین و گازوئیل مجانی ست.

یکی از بهانه های اصلی دولت ها برای ناتوانی در کنترل تورم و کسر بودجه تلویحا هزینه توزیع یارانه است. اگر یک چهارم از بار این یارانه را از دوش دولت بر داریم، آیا در آن صورت دولت بهانه ای برای تداوم کسر بودجه و خلق پول و تورم خواهد داشت؟ مهار تورم بر معیشت مردم موثر تر است تا افزایش یارانه و حتی افزایش دستمزدها. هر قدر هم که یارانه را افزایش دهید توسط غول تورم بلعیده و بی اثر می شود.  

بعید است که کسی منکر واقعیت های بالا باشد. آنچه اسباب نگرانی ست شیوه پیاده سازی این تدبیر ( حذف حداقل یک چهارم از یارانه سوخت ) است. چه اسم این کار را جراحی بزرگ اقتصادی بگذارید و چه یک پانسمان ساده، این کار ضروری است و باید انجام شود. هر چه دیرتر، زخم و درد و خونریزی و ریسک بیشتر. تشبیه این اقدام به شوک و زلزله و سونامی و ایجاد غبار روانی منفی در اطراف آن و عقب انداختن آن به دلیل شرایط خاص کشور ، چیزی از ضرورت و فوریت آن کم نمی کند.

در مقام اقدام بدیهی است که این کار یک شبه و زود و تند و انقلابی ممکن نیست. یک برنامه زمان بندی چند ساله و چند مرحله ای می خواهد و یک مدیر پای کار و شجاع. فرایند اصلاح تدریجی است[iv]، قرار نیست جامعه با شوک مواجه شود. دولت اگر مجری خوبی باشد به ازای هر مرحله حذف یارانه، مردم باید یک کاهش محسوس در نرخ تورم را در سفره خودشان ببینند. دولت مردان و مجلس نشینانی که به بهانه معیشت قشر ضعیف از حذف یارانه وحشت دارند می توانند به جای یارانه پاشی همه شمول، بخشی از منابع آزاد شده را به سه دهک ضعیف اختصاص بدهند. خوشبختانه دولت مستقر با استخدام سامانه های گوناگون مدعی دهک بندی دقیق ملت است و وزیر اقتصاد مدعی است که حتی می داند هر فرد چند نان از کدام نانوایی خریده است. لذا جناب وزیر با یک کلیک می تواند یارانه آن سه دهک پایین را واریز کند. اقشار برخوردار نمی توانند مدعی یارانه باشند.   

طبعا کسانی که از یارانه سودهای کلان می برند و از قبل آن به نان و نوا رسیده اند ساکت نخواهند نشست و هیاهو راه خواهند انداخت و سینه چاک خواهند داد که چه نشسته اید که مستضعفان از دست رفتند و چه بسا با سوء استفاده از نارضایتی مردم پمپ بنزین آتش بزنند و اهرم های نفوذ خود در حاکمیت و رسانه ها را بسیج کنند برای شکست دادن این حرکت. سخت است، اما نباید تحت تاثیر این جو سازی ها قرار گرفت. متاسفانه دولت و مجلس چنان منفعل و تحت تاثیر این جو سازی ها قرار دارند که سالی چند بار مصاحبه می کنند و قسم و آیه می آورند که بنزین گران نخواهد شد.

اگر بشود یک چهارم یارانه همه شمول را با موفقیت حذف کرد، چرا سه چهارم بقیه را نتوان؟ یارانه باید به چند دهک پایین محدود شود.

جمع بندی :  اقتصاد بدون یارانه راه برون رفت اقتصاد کشور از بن بست است. هر چند فرصت های زیادی از دست رفته اما حرکت به سمت اقتصاد بدون یارانه با شعار و انقلابی گری و زود و تند و سریع نمی شود. تدبیر لازم است و برنامه ریزی و زمان بندی و مقداری شجاعت برای پیاده سازی آن و از همه مهمتر اقناع جامعه در باره ضرورت آن. مقبولیت هر نظام با توانائی آن در اقناع جامعه و دیالوگ سازنده آن با مردم سنجیده می شود. 

منابع و پاورقی ها