باروری ابرها آب ندارد اما شاید برای برخی نان دارد

دقیقا بیست سال قبل، جلسه ای در اتاق معاونت عمرانی استانداری خراسان برگزار شد. دو نماینده مجلس در آن بودند و کارشناسان سازمان آب منطقه ای و اداره کل هواشناسی خراسان. از من نیز به عنوان کارشناس دانشگاهی دعوت شده بود. تصمیم داشتند دو هواپیمای آنتونوف بخرند تا ابرها را بر فراز این استان بارور کنند. من مخالفت کردم اما آنها کارشان را پی گرفتند ولی هرگز گزارشی منتشر نشد تا بفهمیم آن پروژه به چه سرنوشتی دچار شد.

چندی بعد، مرکز ملی باروری ابرها را وزارت نیرو در یزد تأسیس کرد که من قصهٔ آن را هر ترم برای دانشجویانم تعریف می کنم و همه با هم بر این اقدام می خندیم. زیرا همه می دانند یزد در کم ابرترین منطقه کشور واقع است. در کلاسم به طنز می گویم: «آقایان اول باید بروند ابر شکار کنند ببرند به آسمان یزد، بعد در آنجا بارورش کنند». با این حال، پس از سال ها هنوز گزارشی مستند از این مرکز منتشر نشده است تا بفهمیم چند تا ابر بارور کرده اند و چقدر باران بارانده اند. 

پس از آن، تقریباً هرساله اعلام کرده اند پروژهٔ باروریِ ابرها را در دست اجرا دارند. سال قبل اعلام شد در شانزده استان این پروژه را اجرا کرده اند؛ ولی همه می دانیم نه پارسال و نه در طی این بیست سال، هیچ خشکسالی ای را این متخصصانِ باروری در هیچ جایی چاره نکرده اند.

جالب این بود که تا همین امسال، سازمان هواشناسی تنها سازمان تخصصی مرجعی بود که با باروری ابرها، با هدف استحصال آب، مخالف بود. امروز چشمم به خبری خورد که این سازمانِ مخالف باروری ابرها هم به جرگهٔ بارورسازان پیوسته و اعلام کرده هم اکنون مشغول عملیات بارورسازی ابرهاست.

هیچ کس در این مملکت نیست بپرسد شما در این بیست سال گذشته کدام پروژهٔ موفقِ باروری ابرها را اجرا کرده اید که همچنان آن را اجرا می کنید؟

در پایان، اجازه بدهید توضیح دهم باروری ابرها چیست و چه نقشی در کدام مرحله از مراحل بارش ایفا می کند.

اصولا مراحل تشکیل بارندگی به شرح زیر است:

۱. وجود بخار آب در جوّ به اندازه ای که به اشباع برسد.

۲. وجود هستهٔ تراکم برای به وجودآوردن امکان تشکیل قطره.

۳. وجود شرایط ناپایداری در جوّ برای اینکه قطراتِ تشکیل شده رشد یافته و آن قدر بزرگ شوند که بتوانند بر دو نیروی اصطکاک هوا و نیروی شناوری (ارشمیدسی) غلبه کرده و فرو بریزند.

۴. پایین بودن دمای لایه هوایِ زیر ابر به قدری که باعث تبخیر میان راهی (Interception evaporation) نشده و قطرات به زمین برسند.

باروری ابرها صرفا پاشیدن هسته تراکم به داخل ابر است. بدین معنی که باید تمام شرایط دیگر برای بارش مهیا باشند و عدم بارش فقط به خاطر عدم وجود هسته های تراکم باشد.

هسته های تراکم، عبارت از کانی ها و گردوغبارهای معلق در داخل جوّ است که همه می دانیم چیزی که در کشور ما زیاد است گردوغبار است. به همین دلیل، بسیار بعید است ابرهایی که برروی کشور ما قرار می گیرند نباریدنشان به خاطر نبودن هستهٔ تراکم باشد.

اما گویا بودجه ای که در بی آبی شدید کشور به این کار تخصیص یافته، چنان وسوسه انگیز بوده که مخالفان را به این نتیجه رسانده باروری ابرها اگر برای مردم آب نداشته باشد، برای آنها نان خواهد داشت.

گویند مقنی ای مشغول کندن چاهی بود.

رندی او را گفت: «این چاه که می کنی بعید است در آن آبی باشد.»

مقنی گفت: «هیچ مگوی که اگر آب در آن نیست، نان برای من هست!»