سرمایه گذاری در بخش های اقتصادی کمتر از استهلاک دارایی ها شد

آمارها حکایت از آن دارد که در اقتصاد ایران، روند سرمایه گذاری که منجر به ایجاد دارایی های فیزیکی می شود مطلوب نبوده است. اما دارایی های فیزیکی چیست؟ دارایی های فیزیکی به کلیه ماشین آلات، ساختمان ها و زیرساخت هایی می گویند که توسط بشر ساخته می شود و یکی از عوامل تولید و بهره وری انسانی در اقتصاد به شمار می رود. دارایی های فیزیکی با سرمایه گذاری ایجاد می شوند و به تدریج مستهلک می شوند.

آنها به نگهداری و مراقبت نیاز دارند. اگر دارایی های فیزیکی خوب نگهداری نشوند، سریع تر مستهلک می شوند و عمر مفید آنها کوتاه می شود و در حین استفاده بیشتر خراب می شوند و در دوران خرابی از استفاده خارج می شوند. به بیانی دیگر، ارزشی که باید از ماهیت آن دارایی ها برای سازمان ها و افراد محقق شود، اتفاق نمی افتد. مدیریت دارایی های فیزیکی همه فعالیت هایی است که برای خلق بیشترین ارزش و تولید ثروت و خدمت از این ساخته های بشری انجام می شود.

میزان سرمایه گذاری به قیمت ثابت در دهه ۱۳۹۰ روندی کاهشی داشته است. در برخی از بخش های اقتصادی مانند بخش های نفت و گاز، نیرو و مخابرات، سرمایه گذاری کمتر از استهلاک شده و دارایی های فیزیکی در آن بخش ها رو به کاهش است.

عدم سرمایه گذاری کافی و فرسودگی دارایی های فیزیکی موجب کاهش بهره وری و تولید اقتصادی می شود. اگرچه دارایی های فیزیکی مهم است و نگهداری آنها اهمیت دارد، ولی با توجه به کمبود سرمایه گذاری، نگهداشت و مراقبت از دارایی های فیزیکی اهمیت مضاعفی پیدا می کند.

نظر به اهمیت دارایی های فیزیکی، یک رشته علمی به نام مدیریت دارایی های فیزیکی در دنیا ایجاد شده است. اهمیت این رشته علمی که عمدتا در دانشکده های مهندسی صنایع و مدیریت ارائه می شود آن است که برنامه ریزی و سامان دهی نگهداشت از دارایی های فیزیکی در طی چرخه عمر آنها از زمان طراحی تا بهره برداری را آموزش می دهند و درباره بهبود آن پژوهش می کنند. هدف این رشته تخصصی آن است که میزان خرابی و خروج دارایی های فیزیکی از سرویس دهی را کاهش دهد، قابلیت اطمینان به کارکرد مناسب دارایی های فیزیکی را افزایش دهد و هزینه های نگهداری را کم کند و عمر مفید و قابل بهره برداری از دارایی ها را افزایش دهد و به تبع آن تولید (یا ارائه خدمت) مستمر، ارزان و ایمن را محقق می سازد.

اگرچه از زمان احداث صنعت در ایران مساله نگهداری و تعمیرات تجهیزات صنعتی مطرح بوده، ولی مدیریت دارایی های فیزیکی به شیوه علمی و مدرن امروز نزدیک یک دهه است که در کشور مطرح شده است. برای جلب توجه سازمان ها به اهمیت این موضوع چندسالی است که جایزه ملی مدیریت دارایی های فیزیکی با مجوز سازمان ملی بهره وری طراحی شده است. برای ارزیابی و دریافت این جایزه سازمان ها از نظرکاربرد روش های علمی مدیریت دارایی های فیزیکی مورد ارزیابی قرار می گیرند. معمولا سازمان هایی در فرآیند ارزیابی شرکت می کنند که با مفاهیم مدرن مدیریت دارایی های فیزیکی آشنا شده اند و سعی می کنند که آن را به کار گیرند. سازمان های شرکت کننده در جایزه توسط نیروهای متخصص و بر اساس اصول و مفاهیم مدیریت مدرن دارایی های فیزیکی مورد ارزیابی قرار می گیرند و برحسب امتیازاتی که سازمان های شرکت کننده در این ارزیابی به دست می آورند، تقدیرنامه یا تندیس دریافت می کنند. هدف ارزیابی و اعطای جایزه، افزایش آگاهی سازمانی نسبت به مدیریت دارایی های فیزیکی و ارتقای این مدیریت در سازمان متبوعشان است؛ ولی متاسفانه هنوز فقط تعداد معدودی سازمان نسبت به شیوه های مدرن مدیریت دارایی های فیزیکی، حساسیت و آگاهی لازم را کسب و در فرآیند جایزه شرکت می کنند.

نظر به اهمیت گسترش و تعمیق آشنایی سازمان های کشور با مدیریت دارایی های فیزیکی و به کارگیری آن و نیز نقشی که این موضوع در افزایش بهره وری و تولید دارد، انجام چندین اقدام ضروری به نظر می رسد .

اول، لازم است آموزش و پژوهش در حوزه مدیریت دارایی های فیزیکی در دانشگاه های ما توسعه پیدا کند؛ به ویژه جا دارد که در سطح کارشناسی ارشد مهندسی صنایع و مدیریت، گرایشی به همین منظور طراحی و اجرا شود.

دوم، با توجه به اهمیت این موضوع در ارتقای بهره وری در کشور، سازمان ملی بهره وری ایران با هدف گسترش و تعمیق شناخت سازمان ها از مدیریت دارایی های فیزیکی مسئول برگزاری جایزه مدیریت دارایی های فیزیکی شود. سازمان بهره وری با کمک متخصصان و سازمان های بزرگی که نسبت دارایی فیزیکی بر نیروی کار در آنها بالا است، مانند صنایع نفت، گاز، پتروشیمی، نیرو، راه آهن و مخابرات، آگاهی سازمان ها را نسبت به اهمیت و محتوای مدیریت دارایی های فیزیکی افزایش و با ارزیابی و اعطای جایزه، کاربرد این دانش تخصصی را در اقتصاد کشور توسعه دهد.

* کارشناس اقتصادی