پنج مسیر پرتردد ترانزیت جهانی کدامند؟

شناخت اصلی ترین و مهمترین کریدورهای حمل ونقل دریایی و زمینی در جهان، نقش بسزایی در توسعه تجارت بین المللی هر کشوری دارد؛ به ویژه شناخت پنج مسیر شلوغ و پرتردد کشتیرانی در سال ۲۰۲۳ به دلیل آنکه بیش از ۹۰ درصد تجارت جهانی از طریق دریا انجام می شود، حائز اهمیت است.

به گزارش تین نیوز به نقل از ایرنا، حجم تجارت و مبادله های جهانی به جز در برخی از برهه های خاص و استثنایی، همواره هر ساله رو به افزایش بوده است. در سال ۲۰۲۱ (۱۴۰۰)، حجم تجارت جهانی کالا همچنان توسعه یافت به طوری که به سطح رکورد ۲۸.۵ تریلیون دلار رسید. این افزایش ۲۵ درصدی نسبت به سال ۲۰۲۰ (۱۳۹۹) و ۱۳ درصدی بیشتر از سال ۲۰۱۹ (۱۳۹۸) قبل از شیوع بیماری همه گیر کووید -۱۹ را به تصویر می کشید. اگرچه در سال ۲۰۲۲ (۱۴۰۱) به دلیل آغاز بحران اوکراین، حجم مبادلات تجاری جهان از ۲۸.۵ به ۲۵.۳ تریلیون دلار کاهش یافت.

اشاره به آمار و حجم معامله ها در جهان به این خاطر است که به اهمیت کریدورها پرداخته شود به عنوان نمونه تحقیق های به عمل آمده در برهه زمانی ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۹ (۱۳۹۴ تا ۱۳۹۸) به ویژه تجارت ۱۸ تریلیون دلاری کالا در سال ۲۰۱۹ (۱۳۹۸) نشان می دهد که کریدورها نقش بسزایی در تجارت دوطرفه بین آمریکا و چین، آمریکا و اتحادیه اروپا، اتحادیه اروپا با چین، هند، آمریکای جنوبی و غیره داشته اند.

اما از نگاه کارشناسان، بزرگترین کریدور جهان به چین ارتباط می یابد که «کمربند اقتصادی جاده ابریشم» و «جاده ابریشم دریایی قرن بیست و یکم» ر این راستا تعریف می شود؛ کریدوری که می توان آن را «از و به چین» توصیف کرد و یک طرف تجارت، این کشور قرار دارد؛ ابتکاری که هم خشکی و هم دریا را دربرمی گیرد. تصویر زیر، دو مسیر خشکی و دریایی پروژه را نشان می دهد که در نهایت در غرب اروپا به یکدیگر می رسند.

زمانی که چین طرح «کمربند و جاده» (BRI) را با مشارکت ده ها کشور آغاز کرد، ۶ کریدور اقتصادی برای آن تعریف شد. با توجه به اینکه کمربند و جاده چنین منطقه وسیعی را در بر می گیرد، این امر بسیار منطقی به نظر می رسید. با وجود تمام چالش ها و نیازهای متنوع در مناطق مختلف، کریدور بیشترین تأثیر را بر اقتصادهای ملی و منطقه ای دارد.

همان طور که اشاره شد، در طرح «کمربند و جاده» توسط ۶ مسیر ترانزیت تعریف شده است که هر کدام دارای فرصت های تجاری و سرمایه گذاری منحصربه فرد هستند؛ این کریدورهای ششگانه عبارتند از:

1. چین-پاکستان

2. پل زمینی جدید اوراسیا (چین و اتحادیه اروپا را از طریق مغولستان، روسیه و بلاروس به هم وصل می کند)

3. چین - مغولستان - روسیه

4. چین-شبه جزیره هندوچین

5. بنگلادش-چین-هند-میانمار

6. چین-آسیای مرکزی-آسیای غربی

کمیسیون اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل متحد برای آسیا و اقیانوسیه (UNESCAP) در سال ۲۰۱۷ (۱۳۹۶) هر کریدور را تجزیه و تحلیل کرد و به این نتیجه رسید که سرمایه گذاری بر طرح کمربند و جاده برای هر یک از آنها سود متفاوتی خواهد داشت. بر اساس گزارش آنها:

کریدورهای آبی و حمل و نقل دریایی

صنعت کشتیرانی مسئول واردات / صادرات مواد خام، کالاهای تولیدی، سوخت و مجموعه ای از کالاهای دیگر در سراسر جهان است. با توجه به اینکه بیشتر تجارت جهانی از طریق دریا انجام می شود، کشتیرانی نقطه محوری تجارت جهانی است.

تجارت بین الملل آن چیزی است که دسترسی به بسیاری از کالاها را در سراسر جهان ممکن می سازد وبه طور عمده از طریق دریا انجام می شود. لازم به یادآوری است که بیش از ۹۰ درصد تجارت جهانی از طریق دریا انجام می شود.

بنابراین مسیرهای تجاری دریایی یکی از عوامل اصلی در فرآیند حمل و نقل به شمار می روند. آنها شرایط و زمان لازم برای رسیدن به مقصد و نیز قیمت گذاری را تعیین می کنند. بنابراین، همه بازیگران زنجیره تأمین باید بدانند که مسیرهای تجاری اصلی کدامند تا از آن به نحو مطلوب استفاده کنند. نقشه زیر مهمترین و اصلی ترین مسیرهای تجاری کشتیرانی جهان را به نمایش می کشد.

بر اساس گزارش «شورای جهانی کشتیرانی» (WSC) و بر اساس عملکرد تجاری کشورها در سال ۲۰۱۷، مسیرهای تجاری برتر جهان عبارتند از:

• آسیا – آمریکای شمالی: ۲۶.۵۷ میلیون TEU
• آسیا – اروپای شمالی: ۱۵.۰۶ میلیون TEU
• آسیا – مدیترانه: ۷.۹۱ میلیون TEU
• آسیا – خاورمیانه: ۴.۷۴ میلیون TEU
• اروپای شمالی – آمریکای شمالی: ۵.۴۰ میلیون TEU
• آسیا – ساحل شرقی آمریکای جنوبی: ۲.۰۷ میلیون TEU
• اروپای شمالی / مدیترانه - ساحل شرقی آمریکای جنوبی: ۱.۶۸ میلیون TEU
• آمریکای شمالی – ساحل شرقی آمریکای جنوبی: ۱.۲۷ میلیون TEU

لازم به بیان است که TEU مخفف «Twenty-foot Equivalent Unit» یا همان «واحد معادل ۲۰ فوت» است که واحد شمارش کانتینر بر مبنای یک کانتینر استاندارد به طول ۲۰ فوت به شمار می رود. (هر فوت معادل ۳۰٫۴۸ سانتی متر است)

تعجب آور نیست که ببینیم قاره آسیا در مسیرهای تجاری اصلی قرار دارد زیرا ۷۰ درصد از بنادر برتر جهان در چین واقع شده اند؛ موضوعی که از اهمیت تجارت بین المللی و لجستیکی چین نشان دارد. با این پتانسیل، چین اکنون تأمین کننده اصلی اقلام برای تمام جهان است.

مسیرهای پرتردد و مهم کشتیرانی در سال ۲۰۲۳ کدامند؟

همان طور که پیشتر اشاره شد، بر پایه گزارش «سازمان بین المللی دریانوردی» (IMO)، بیش از ۹۰ درصد تجارت جهانی از طریق دریا انجام می شود؛ موضوعی که مسیرهای کشتیرانی را به یک جنبه مهم تجارت تبدیل کرده است. در این بخش، پنج مورد از شلوغ ترین مسیرهای جهان را بررسی می کنیم تا افراد و سازمان های متولی تجارت، ساده ترین و کم هزینه ترین مسیر را برگزینند، چرا که زمان رسیدن محموله به مقصد نهایی بر هزینه کلی تأثیر می گذارد.

1. کانال پاناما (آسیا-آمریکا)

2. کانال سوئز (آسیا-اروپا)

3. کانال انگلیس (اروپا-بریتانیا)

4. تنگه دانمارک (روسیه-اروپا)

5. تنگه مالاکا (داخل آسیا)

در ادامه هر یک از این مسیرهای پنجگانه پرتردد به صورت جدا مورد بررسی و واکاوی قرار خواهند گرفت؛

کانال پاناما (آسیا-آمریکا)

کانال پاناما فرآیندهای تجاری عمده بین آسیا و آمریکا را تسهیل می بخشد اما ساحل شرقی آسیا (خاور دور) و ایالات متحده شلوغ ترین مسیر تجارت کشتی آن است. این به عنوان یک نقطه اتصال مستقیم برای کشتی هایی است که بین اقیانوس اطلس و اقیانوس آرام حرکت می کنند.

کانال پاناما در هر سفر بین ۲۰۰۰ تا ۸۰۰۰ مایل دریایی از مسیر هر کشتی می کاهد. این خط کشتیرانی ساخته دست بشر، سفر را تا حدود ۸۰۰۰ مایل کوتاه می کند و زمان حمل و نقل ۶۷ روزه را به تنها ۱۰ ساعت کاهش می دهد. سالانه نزدیک به ۱۴۰۰۰ کشتی از این مسیر استفاده می کنند. در سال ۲۰۱۶ به کشتی های بزرگ تر تا ۱۴۰۰۰ TEU اجازه تردد داده شد.

کانال سوئز (آسیا-اروپا)

این یکی از محبوب ترین مسیرهای تجاری جهان است و همچنین سریع ترین و کوتاه ترین مسیر دریایی بین آسیا و اروپا (آتلانتیک و اقیانوس هند از طریق دریای سرخ) به شمار می رود. این کانال زمان عبور ۲۴ روزه را به ۱۶ ساعت کاهش می دهد.

کانال سوئز یکی از پر استفاده ترین مسیرهای اقیانوسی است که روزانه بیش از ۱۰۰ کشتی در آن تردد می کنند اما به دلیل حجم بالای تجارت بین آسیا و اروپا به طور تقریبی همه کشتی های بزرگ پس از اولین ورود باید مستقر شده و در صف قرار گیرند. این یکی از دلایلی است که در سال ۲۰۲۱ به انسداد کانال سوئز انجامید و به یک مانع بزرگ برای تجارت جهانی تبدیل شد. این کانال همچنین باریک است و نمی تواند ترافیک دو طرفه را تنظیم کند و باعث می شود که کشتی ها تا یک هفته در صف انتظار برای حرکت قرار گیرند.

کانال انگلیس (اروپا-بریتانیا)

این مسیر شلوغ ترین مسیر دریایی در جهان است که دریای شمال و اقیانوس اطلس را به هم متصل می کند و یک پیوند تجاری مهم بین اروپا و بریتانیا تلقی می شود. روزانه بیش از ۵۰۰ کشتی از این کانال انگلیس عبور می کنند و همچنین دارای شلوغ ترین مسیر کشتیرانی جهان است. این مسیر کوتاه ترین زمان را برای حمل و نقل فراهم می کند و زمان حمل و نقل را از ۲۱۰ به ۹۰ دقیقه کاهش می دهد. بندر «دوور» در جنوب شرقی بریتانیای و بندر «کاله» در شمال فرانسه، دو مورد از شلوغ ترین بندرهای جهان به شمار می روند.

تنگه دانمارک (روسیه-اروپا)

تنگه های دانمارک (danish straits)، دریای بالتیک را به «کاتگات» متصل می کنند که به نوبه خود به «اسکاگراک» و سپس اقیانوس اطلس شمالی منتهی می شود. این تنگه ها به طور عمده در خاک دانمارک و سوئد قرار دارند و شامل کمربند کوچک، کمربند بزرگ و ساند می شوند. این تنگه ها نقاط مهم ترانزیت برای تجارت بین روسیه و اروپا هستند که بیشترین سهم از محموله های این تنگه شامل نفت و نفت خام است.

تنگه مالاکا (داخل آسیا)

تنگه مالاکا، کوتاه ترین و بزرگترین گذرگاه بین اقیانوس آرام و اقیانوس هند به شمار می رود و سه اقتصاد بزرگ آسیا یعنی هند، چین و ژاپن را به یکدیگر و نیز به دیگر اقتصادهای مهم آسیایی مانند تایلند، اندونزی، مالزی، فیلیپین، سنگاپور، ویتنام، تایوان و کره جنوبی متصل می کند. سالانه بیش از ۸۳۰۰۰ کشتی از این مسیر استفاده می کنند به طوری که به طور تقریبی حدود ۴۰ درصد از ترافیک جهان از این تنگه عبور می کند.

سهم مناطق و بازیگران جهان از کریدورها چقدر است؟

در دنیای امروز، بیش از ۷۰ درصد تجارت جهانی از لحاظ ارزش کالاها و ۹۰ درصد از نظر تناژ از طریق دریاها انجام می شود. به عنوان نمونه در سال ۲۰۲۱ (۱۴۰۰) بیش از ۱۱ میلیارد و ۱۰۰ میلیون تن انواع کالا از طریق بنادر و خطوط کشتیرانی در سطح بین المللی جابه جا شد که نسبت به سال ۲۰۲۰ (۱۳۹۹) بیش از ۴.۳ درصد رشد داشت.

سهم آسیا از مجموع ۱۱ میلیارد و ۱۰۰ میلیون تن کالای تجاری دریابرد در سال ۲۰۲۱ (۱۴۰۰)، بیش از ۵۴ درصد بود و به ترتیب قاره های آمریکا ۱۸ درصد، اروپا ۱۵ درصد، اقیانوسیه ۸ درصد و آفریقا ۶ درصد سهم داشته اند. افزون بر آن، در سال همین سال در مجموع بیش از ۲ میلیارد تن کالا بین بنادر مختلف جهان با کانتینر جابجا شده اند که سهم آسیا از این مقدار ۶۴ درصد و سهم قاره های اروپا و آمریکا هر کدام ۱۵ درصد، آفریقا ۴ درصد و اقیانوسیه ۲ درصد بود.

بنابراین، آسیا در سال ۲۰۲۱ (۱۴۰۰) با داشتن ۴۲ درصد صادرات و ۶۴ درصد واردات، پیشروترین مرکز حمل و نقل محموله های دریایی در جهان به شمار می رفت. در آن سال حدود ۴۰ درصد از کل تجارت کانتینری در مسیرهای اصلی شرق به غرب - بین آسیا، اروپا و ایالات متحده بود. مسیرهای غیر اصلی شرقی-غربی مانند جنوب آسیا- مدیترانه ۱۲.۹ درصد را به خود اختصاص می دادند.

در میان کشورهای آسیایی، چین توانست بیش از هر کشوری از راه حمل ونقل در بستر کریدورها توانست به سطح مبادلات خود بیافزاید. در سال ۲۰۲۱ (۱۴۰۰) صادرات چین به علت افزایش تقاضا در سراسر جهان ۱۵۵ درصد و واردات آن ۵۰ درصد رشد کرد؛ صادرات ایالات متحده تقریباً ۱۷ درصد و واردات آن ۶۷ درصد افزایش یافت.

افزون بر آن، قاره اروپا نیز همان سال در صادرات ۴۱ درصد و در واردات ۱۳۲ درصد رشد را تجربه کرد که تمام این افزایش ها به طرز چشمگیری نیازمند حمل ونقل دریایی بودند. بنابراین عمده جریان تردد کشتی های باری برای جابه جایی کالا و کانتینر در مسیرهای بین چین و ایالات متحده و همچنین بین چین و اروپا شکل گرفت و به نحو چشمگیری بر سودآوری خطوط کشتیرانی در این مسیرها افزود.

چین همان طور که نقش چشمگیری در معاملات تجاری دریایی دارد، حدود یک دهه بر «راه ابریشم نوین» خود تمرکز کرده است که دو مسیر تجاری «کمربند اقتصادی راه ابریشم» و «راه ابریشم دریایی» برای آن در نظر گرفته شده است. تبدیل راه ابریشم نوین در سال ۲۰۱۳(۱۳۹۲) به طرح «یک کمربند، یک جاده» در ۲۰۱۴ (۱۳۹۳) و ابتکار عمل «کمربند و راه» در ۲۰۱۵ (۱۳۹۴) از روند تکاملی این ابرپروژه نشان دارد.

این راه ابریشم نوین، دربردارنده مجموعه ای گسترده از پروژه های شبکه ارتباطی و مسیرهای ترانزیتی، لوله های نفت و گاز، بنادر، فرودگاه ها، خطوط راه آهن و تأسیسات با سرمایه چینی به ارزشی بیش از چهار تریلیون دلار است؛ طرحی که در سال ٢٠١٧ (۱۳۹۶) در مراسمی با حضور رهبران نزدیک به ٣٠ کشور جهان در چین افتتاح شد.

راه اندازی این شاهراه ۶۵ درصد جمعیت جهان، ۴۰ درصد تولید خالص جهانی و ۷۱ کشور را دربرخواهدگرفت. تا سال ۲۰۲۰ (۱۳۹۹)، ۱۳۸ کشور در سطح بین المللی عضو این طرح شده اند که ۶۹ کشور به طور مشخص در مسیر کریدورهای زمینی و دریایی تعریف شده برای این طرح قرار گرفته اند. بر پایه اعلام وزارت خارجه چین، این کشور ۱۹۸ سند همکاری را با ۱۶۷ کشور و سازمان بین المللی در قالب طرح کمربند - جاده منعقد ساخته است.

از نگاه ناظران، یکی از مهم ترین دلایل ایجاد راه ابریشم نوین، تلاش پکن به عنوان دومین اقتصاد بزرگ جهان برای شکستن استراتژی مهار آمریکاست. آمریکا راه ابریشم نوین را نماد اعمال قدرت چین می بیند که باید مهار شود. در کنار آمریکا، می توان گوشه چشمی به رقابت میان چین و هند را در اقیانوس هند داشت؛ هند بزرگ ترین قدرتی است که پس از آمریکا از سوی راه ابریشم نوین در عمل کنار گذاشته شده است.

منابع:

https://www.bcg.com/publications/۲۰۲۰/redrawing-the-map-of-global-trade

https://cargofive.com/main-shipping-trade-routes-across-the-world/

https://www.researchgate.net/figure/Main-trade-corridors-Silk-road-Economic-belt-and-twenty-first-century-Maritime-Silk_fig۱_۳۲۵۱۵۵۳۹۴

https://www.sc.com/en/feature/one-masterplan-six-corridors/

https://www.container-xchange.com/blog/shipping-routes/

https://unctad.org/news/global-trade-hits-record-high-۲۸۵-trillion-۲۰۲۱-likely-be-subdued-۲۰۲۲

https://unctad.org/press-material/unctads-review-maritime-transport-۲۰۲۲-facts-and-figures-asia-and-pacific