◄ اعتراف واشنگتن به وزن ژئوپلیتیکی بندر چابهار با معافیت ۶ ماهه هند

محمد مهدی کریمی قهی:  تصمیم تازه دولت ایالات متحده برای اعطای یک معافیت موقت به هند به منظور ادامه فعالیت در بندر چابهار، نگاه ها را دوباره به این بندر ایرانی و جایگاه ویژه آن در شطرنج ژئوپلیتیک جنوب آسیا معطوف کرده است. 

در حالی که چند هفته پیش،  لغو معافیت قبلی این تصور را به وجود آورد که پروژه دهلی نو در چابهار به بن بست خواهد رسید، چرخش اخیر واشنگتن نشان داد که وزن ژئوپلیتیکی این بندر بیش از آن است که بتوان آن را ساده نادیده گرفت.

طبق اعلام سخنگوی وزارت خارجه هند، شرکت دولتی IPGL که مدیریت ترمینال شهید بهشتی را بر عهده دارد، اکنون می تواند بدون نگرانی از تحریم های ثانویه فعالیت خود را ادامه دهد. این مجوز ۶  ماهه، اگرچه محدود است، اما نشان دهنده درک آمریکا از نقش حیاتی چابهار در معماری مسیرهای ترانزیتی منطقه و اهمیت آن برای سیاست های هند در برابر پاکستان و چین است.

برای دهلی نو، چابهار فقط یک نقطه تجاری نیست؛ این بندر تنها مسیر زمینی امن و غیرپاکستانی هند به افغانستان و آسیای میانه را فراهم می کند. در دو دهه اخیر هرگاه روابط هند و پاکستان پرتنش شده، چابهار به جایگزینی حیاتی برای حمایت از تجارت و پروژه های توسعه ای افغانستان تبدیل شده است. 

همین اهمیت باعث شد هند سال گذشته یک قرارداد ده ساله برای مدیریت ترمینال بندر شهید بهشتی امضا کند؛ قراردادی که هند آن را بخشی از راهبرد بلندمدت خود برای تثبیت جایگاه در آسیای مرکزی می داند.

اما اهمیت بندر چابهار فقط به محور افغانستان محدود نیست. این بندر یکی از حلقه های اصلی کریدور بین المللی شمال جنوب (INSTC) است؛ مسیری که می تواند ارتباط هند با روسیه، قفقاز و اروپا را از طریق ایران کوتاه تر و ارزان تر کند. 

افزایش حجم بار افغانستان به سمت بنادر جنوبی ایران و محدودیت های حمل ونقل جاده ای نیز باعث شده تکمیل خط آهن چابهار زاهدان برای هند اولویت بیشتری پیدا کند. این ریل، در صورت بهره برداری، مسیر صادرات و واردات هند به آسیای میانه را متحول خواهد کرد.

در سوی مقابل، سیاست آمریکا نیز از رقابت های ژئوپلیتیکی جدا نیست. حضور پرقدرت چین در بندر گوادر پاکستان و توسعه کریدور 60 میلیارد دلاری چین–پاکستان (CPEC) برای واشنگتن نگران کننده است. 

از نگاه تحلیلگران، حفظ حضور هند در چابهار به منزله ایجاد وزنه ای در برابر نفوذ رو به گسترش پکن در سواحل مکران و مناطق پیرامونی آن است. 

هرچند در داخل ایران بحث هایی درباره میزان اتکای بیش از حد به هند و امکان ورود چین یا دیگر شرکای منطقه ای مطرح است، اما معافیت اخیر فضای همکاری را دست کم در کوتاه مدت تثبیت کرده است.

اگر مسیر ریلی چابهار تکمیل شود و هند مشارکت خود را حفظ کند، اثرگذاری تحریم های آمریکا بر این بندر کاهش خواهد یافت. چنین سناریویی می تواند چابهار را به نقطه ای تبدیل کند که ابزار فشار واشنگتن در آن به سختی کار می کند. 

هر چند که برخی تحلیگران معتقدند که هندی ها تصمیم سختی برای ادامه همکاری با غرب (آمریکا) و شرق (روسیه و سازمان های تازه تاسیس شانگهای و بریکس)، پیش روی خودشان دارند.

معافیت جدید هرچند زمان دار است، اما این پیام را آشکارا مخابره می کند که چابهار در حال تبدیل شدن به یکی از گره های کلیدی ترانزیتی اوراسیاست؛ گره ای که نه تنها برای دهلی نو، بلکه برای توازن سازی در سیاست های منطقه ای آمریکا نیز اهمیت راهبردی دارد و مسئولان باید قدر این گوهر گران بها را بدانند.