◄ تعیین اولویت ابر پروژه‌ های ریلی کریدور شمال جنوب/ ردیف سوم پروژه راه آهن شیراز بوشهر چگونه تعیین شد؟

عباس قربانعلی بیک: رهبر معظم انقلاب در سخنرانی تلویزیونی به مناسبت سی و یکمین سالگرد رحلت امام خمینی ره (1399): امام این را وارد مسائل اصلی و فقهی کردند ...، مسئله معروف اصولی و فقهیِ «تزاحم» و «اهمّ و مهم» را که در مسائل شخصی و مسائل کوچک به کار می رفت، وارد عرصه میدان عمومی کردند که در عرصه اداره کشور، مسئله مصلحت نظام و مسئله «اهمّ و مهم» مطرح می شود. 

ایشان در اجتماع زائران و مجاوران حرم مطهر رضوی (14020101) فرمودند: گاهی در قانون بودجه سالانه در مجلس، هزینه های قطعی تصویب می شود و درآمدهای غیر قطعی در مقابل آن قرار داده می شود؛ که این منجر می شود به کسری بودجه؛ کسری بودجه هم همچنان که گفتیم، یکی از بلاهای بزرگ اقتصادی است. و در دیدار نمایندگان مجلس شورای اسلامی (14010304) فرمودند: یکی از کارهایی که مجلس می تواند در مورد بودجه انجام بدهد، این است که به کسری بودجه اضافه نکند؛ یعنی هزینه هایی که تعیین می شود بدون اینکه درآمد معادلش محاسبه دقیق شده باشد و معلوم باشد که این درآمد و این منبع وجود دارد.

تعریف تزاحم در نگاه امام خمینی (ره) مقدم داشتن اهم بر مهم: از مهم ترین معیارهای مصلحت سنجی، شناخت اهم و مهم است. 

تزاحم یکی از مباحث مهم اصول فقه و به معنای برخورد دو تکلیف یا حکم شرعی است که مکلف به طور همزمان قادر به امتثال هردو نیست و در این حالت، باید یکی را بر حسب اولویت (اهم و مهم) انتخاب و دیگری را رها نمود مانند نجات غریق و ادای نماز.

به گزارش تین نیوز (14040117)، وزارت راه و شهرسازی آخرین وضعیت پیشرفت فیزیکی، طول و اعتبارات موردنیاز کریدور شمال جنوب را به تفکیک طرح های ریلی، آزادراهی، بزرگراهی و مسیرهای منتهی به مرز را اعلام طی نامه ای نمود (تین 294466). 

نامه مذکور در پاسخ به نامه سازمان برنامه برای اجرای ماده 119 قانون برنامه هفتم (برای تحقق رشد 8%، دالانهای گذر ریلی ...) صادر و پروژه های حمل و نقل را در 4 جدول متشکل از بخش ریلی 6778 میلیون دلار و بخش جاده 139 همت اعلام نموده است.

پروژه های ریلی با برآورد اعتبار مورد نیاز برای تکمیل به ترتیب عبارتند از: 1) راه آهن رشت آستارا به طول 165 در کریدور آستارا بندرعباس با هزینه 1700 میلیون دلار، 2)راه آهن دورود خرم آباد اندیمشک به طول 267 در کریدور آستارا بندر امام خمینی با هزینه 1093 میلیون دلار، 3) راه آهن شیراز بوشهر و مبارکه شهرکرد به طول 450 و 90 در کریدور آستارا-بندرعباس با هزینه 1323 و 67 میلیون دلار، 4) راه آهن چابهار زاهدان به طول 628 در کریدور آستارا چابهار با هزینه 45 میلیون دلار، 5) راه آهن زاهدان مشهد به طول 910 با هزینه 1550 میلیون دلار، 6) خط دوم راه آهن بافق سنگان به طول 900 کیلومتر با هزینه 1000 میلیون دلار، حداکثر زمان اتمام 1409.

با وجود تاکید ماده 119 بر طرح های پیشران ترانزیتی در برنامه هفتم و برآورد بسیار خوش بینانه زمان اتمام پروژه ها، متاسفانه باز هم همانند انتقاد ریاست محترم مجلس از پروژه های بی ثمر (4 هزارکیلومتر خط بی استفاده، تین 263554)، شاهد تکرار پروژه های فاقد توجیه و اولویت هستیم (تین 75443) که نه تنها گره ترانزیت را نمی گشاید بلکه سبب افت کارایی و بهره وری راه آهن می گردد. 

پروژه راه آهن شیراز بوشهر در حالی در ردیف 3 گنجانده شده که عملکرد بندر بوشهر 10% عملکرد بندر امام خمینی و کمتر از 6% عملکرد شهید رجایی در سال 1402 بوده است و هیچ مزیتی بر دو بندر فوق ندارد و اتصال ریلی هم بر امتیاز آن نمی افزاید. 

پروژه راه آهن دورود خرم آباد اندیمشک هم با وجود نتایج مهندسی ارزش (تین 290866) فاقد توجیه اقتصادی بوده و با روش های بسیار کم هزینه تر و سریع تر (تین 290238 و 282772) میتوان ظرفیت خط موجود دورود-اندیمشک را در حد فراتر از نیاز افزود. 

پروژه راه آهن زاهدان مشهد هم که متاسفانه با تعجیل و بدون مهندسی ارزش شروع شده همچنان می تواند با هزینه و زمان کمتر اجرا شود.

هزینه جانبی حمل و نقل که براساس مطالعات Infras / IWW در 1995 برای هر ١٠٠٠ نفرکیلومتر مسافر خودروی سواری 87 یورو و برای هر مسافر ریلی 20 یورو برآورد شده (هوایی 48 و اتوبوس 38)، و با توجه به نسبت بالای تصادفات جاده ای (5 برابر بودن سوانح) و ارزش اقتصادی جان (تین 75443) باید مجددا محاسبه شود معیاری خوب برای تعیین اولویت ها (اهم و مهم) است.

رویکرد غلط برخی افراد در وزارت راه و شهرسازی (تین 257653) که حرمت وزیر را هم مخدوش نموده، علاوه بر خسارت به راه آهن و طولانی شدن سایر پروژه های مورد نیاز، کسری بودجه را تشدید، سهم ریلی را کاسته و حوادث و تلفات جاده ای را می افزاید.