◄ خلاصه مبانی و ملاحظات پیاده‌ سازی راه‌ آهن پرسرعت در ایران

عباس قربانعلی بیک:  پیش نویس سند راهبردی «مبانی و ملاحظات پیاده سازی راه آهن پرسرعت» که توسط مرکز تحقیقات راه و مسکن وابسته به وزارت تهیه و در ۱۵ شهریور ۱۴۰۴ در 195 صفحه منتشر شده، چارچوبی یکپارچه برای برنامه ریزی، طراحی، اجرا و بهره برداری از سامانه های ریلی پرسرعت در ایران ارائه می دهد. این سند با تأکید بر تلفیق استانداردهای بین المللی با شرایط بومی، هدف اصلی خود را تسهیل توسعه اقتصادی، کاهش آلایندگی زیست محیطی و ایجاد تحول در زیرساخت حمل و نقل کشور تعریف کرده است.

• استناد این سند به منابع معتبر بین المللی و داخلی، غنای فنی آن را بیشتر نموده، از جمله این منابع می توان به نشریات تخصصی IRS (شماره های ۶۰۶۷۰ تا ۶۰۶۷۵)، استانداردهای اروپایی، ضوابط راه آهن پرسرعت چین (TB)، نشریات سازمان برنامه (شامل نشریات ۲۸۸، ۲۹۴، ۳۹۴ و ۴۱۱)، آیین نامه های سازمان ملی استاندارد ایران و همچنین طرح جامع حمل ونقل کشور اشاره نمود.

• محتوای سند در قالب هفت فصل سازماندهی شده است. در فصل اول و دوم، پس از بیان کلیات، خطوط پرسرعت در چهار کلاس HS1 تا HS3 و A+ بر اساس معیارهای سرعت (از ۱۶۰ تا 200، 200 تا 250، 250 تا 300 و بیش از ۳۰۰)، نوع ترافیک و حداقل تقاضا طبقه بندی شده اند. نکته حائز اهمیت در این طبقه بندی، الزام به استفاده انحصاری از قطارهای الکتریکی (EMU) در خطوط شاخص (HS1 به بالا) و ممنوعیت تردد قطارهای دیزلی به جز در موارد بسیار محدود و اضطراری در این خطوط است.

• فرآیند اجرای پروژه در پنج مرحله تعریف شده است: مرحله پیدایش (فصل ۳) به نیازسنجی و مطالعات اولیه کریدورها می پردازد. مرحله امکان سنجی (فصل ۴) که جامع ترین بخش مطالعاتی است، تحلیل های فنی، اقتصادی، مالی و زیست محیطی (EIA) را در بر می گیرد. در این مرحله، شاخص های حیاتی مانند ارزش فعلی خالص مالی (FNPV) و اقتصادی (ENPV) و نرخ بازده داخلی (FIRR/EIRR) محاسبه و مدل های بهینه تأمین مالی عمومی-خصوصی ارائه می شود. مرحله طراحی (فصل ۵) شامل طراحی پایه و تفصیلی با رعایت استانداردهای فنی مرجع است. مرحله ساخت (فصل ۶) بر مدیریت اجرا و کنترل کیفیت تمرکز دارد و نهایتاً مرحله بهره برداری (فصل ۷) به برنامه های نگهداری و ارزیابی پس از اجرا اختصاص یافته است. یکی از محورهای کلیدی این سند، ملاحظات فنی برقی سازی است. سامانه تأمین نیروی کشش بر اساس استاندارد ولتاژ AC ۲۵ کیلوولت طراحی می شود و اجزای اصلی آن شامل پست های برق (در فواصل ۵۰ تا ۱۰۰ کیلومتر)، خطوط برق بالاسری (OCS/OCL) و ایستگاه های ترانسفورمر خودکار (تقریباً هر ۱۵ کیلومتر) است. طراحی این سامانه باید قابلیت پایش و کنترل یکپارچه از راه دور را دارا باشد تا عملکرد بهینه و پایدار تضمین شود. در حوزه محیط زیست، ارزیابی اثرات زیست محیطی (EIA) و تدوین برنامه مدیریت محیط زیست در تمام مراحل پروژه الزامی قلمداد شده است. با به کارگیری سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS)، مناطق حساس شناسایی و راهکارهای مهندسی برای کاهش آلایندگی صوتی و انتشار گازهای گلخانه ای ارائه گردیده است. در جمع بندی نهایی، این سند با ارائه نقشه راهی منسجم و مبتنی بر بهترین تجارب بین المللی، بستر لازم برای تحقق راه آهن پرسرعت در ایران را فراهم می سازد. تأکید بر برقی سازی، رعایت استانداردهای فنی پیشرفته، تحلیل چرخه عمر پروژه و در نظرگیری ابعاد پایداری، از این سند یک راهنمای عمل جامع و کارآمد برای تمامی ذی نفعان این عرصه ساخته است. پیاده سازی موفقیت آمیز مفاد این دستورالعمل می تواند به کاهش زمان سفر، توسعه متوازن منطقه ای و تحقق اهداف کلان اقتصادی و زیست محیطی کشور در بخش حمل و نقل منجر شود.

• ضمن تقدیر از مرکز تحقیقات وزارت راه و شهرسازی تهیه این سند ارزشمند و تشکر از سازمان برنامه در حمایت از این حرکت، امید است کارشناسان و متخصصین نظرات اصلاحی خود را برای تکمیل در ویرایشهای بعدی برای نویسندگان عزیز ارسال نمایند.

• همچنین انتظار می رود نویسندگان گرامی آسیب شناسی تنها پروژه سریع السیر در دست اجرا که بیش از سه دهه از آغاز آن میگذرد راهم در دستور کار قرار دهند و با بررسی عمیق نظرات مرکز پژوهش ها (تین 298493) و سایر متخصصین، عوامل اصلی افزایش هزینه و زمان آن را شناسایی و راهکارهای پرهیز از تکرار آن از جمله تامین مالی را توصیه نمایند. همچنین پیشنهاد می شود مبنای کار را بر تطابق حداکثر با تعاریفUIC  در استاندارد 799 (تین 286354) و 705 (تین 267022) و تجربیات جهانی (تین 294726) قرار دهند.  ( لینک  مرتبط)