◄ توسعه دریا محور، آینده صنعت ساخت و مشاورین بین‌ المللی

عباس قربانعلی بیک: آقای مهندس علیخانی در مقاله منتشر شده در فصلنامه مهندس مشاور (ش 107، بهار 1404، ص 96) به بررسی چالش ها و عوامل مؤثر در عدم شکل گیری شرکت های مهندسی مشاور بزرگ و بین المللی در ایران می پردازد. نویسنده با اشاره به تجربیات تاریخی و ساختار فعلی صنعت ساخت، دلایل عقب ماندگی این بخش را تحلیل کرده و راهکارهایی برای بهبود وضعیت ارائه می دهد.

الف) چالش های اصلی صنعت ساخت در ایران: 1) تعدد شرکت های کوچک و ناکارآمد: پس از انقلاب و جنگ تحمیلی، رویکرد به سمت تأسیس شرکت های کوچک مهندسی مشاور سوق داده شد. این امر باعث کاهش کارایی مجموعه های بزرگ و ایجاد اختلال در مطالعات کلان و اولویت بندی پروژه ها شد.

2) عدم وجود شرکت های بین المللی: علیرغم گذشت دهه ها از آغاز طرح های توسعه، ایران نتوانسته حتی یک شرکت مهندسی مشاور در سطح بین المللی مانند شرکت های لبنانی یا مصری ایجاد کند. این در حالی است که ۲۲۵ شرکت بزرگ جهانی در این حوزه فعال هستند. 3) سیستم نادرست رتبه بندی: رتبه بندی شرکت ها به جای توجه به توانمندی های فنی و سابقه اجرایی، به عاملی برای تشدید تعدد شرکت های کوچک تبدیل شده است. این سیستم باعث شده نیروهای فنی نخبه از شرکت های مادر جدا شده و شرکت های جدیدی تأسیس کنند که اغلب ضعیف تر هستند.

4) ضعف در برنامه ریزی کلان: نبود مهندسان مشاور بزرگ و مستقل باعث شده تصمیم گیری ها در مورد طرح های توسعه از دقت لازم برخوردار نباشد. نمونه بارز آن، عدم اجرای توصیه های مطالعه آمایش سرزمین در دهه ۵۰ است که منجر به ناترازی های جمعیتی و زیرساختی شده است.

ب) عوامل تاریخی و ساختاری:

1) تأثیر افزایش قیمت نفت: در دهه ۵۰، افزایش درآمدهای نفتی منجر به تأسیس شرکت های ساختمانی و مشاور زیادی شد، اما این روند بدون برنامه ریزی صحیح ادامه یافت. 2) تحولات سیاسی و اقتصادی: جنگ تحمیلی، تحریم ها، و تغییرات سیاسی باعث بی ثباتی در صنعت ساخت و عدم توسعه شرکت های بزرگ شد.

3) ضعف نظام فنی و اجرایی: نظام فنی کشور نتوانسته مکانیزم های لازم برای تشکیل شرکت های بزرگ را تدوین یا اجرا کند.

ج) راهکارهای پیشنهادی:

1) تجمیع شرکت های کوچک: ایجاد شرکت های بزرگ مهندسی مشاور از طریق ادغام ۵۰ شرکت کوچک با حمایت دولت و پرداخت مطالبات معوقه.

2) حمایت دولت: ارجاع پروژه های بزرگ به شرکت های تازه تأسیس در سال های اولیه و تسهیل صدور خدمات فنی به کشورهای منطقه.

3) تغییر سیستم رتبه بندی: جایگزینی سیستم فعلی با روش هایی که بر اساس سابقه اجرایی و توانمندی های فنی باشد.

4) مطالعات کلان: تمرکز بر مطالعات آمایش سرزمین، ارزیابی ناترازی ها، و ارائه راهکارهای عملی برای حل مشکلات زیرساختی.

د) نتیجه گیری: عدم وجود شرکت های مهندسی مشاور بزرگ و بین المللی در ایران، یکی از دلایل اصلی ناکارآمدی در اجرای پروژه های عمرانی و توسعه ای است. برای رفع این مشکل، نیازمند تغییرات ساختاری در نظام فنی و اجرایی کشور، تجمیع شرکت های کوچک، و حمایت جدی دولت هستیم. تنها با ایجاد مؤسسات قدرتمند و مستقل می توان به برنامه ریزی های کلان و اجرای پروژه های توسعه ای بهینه دست یافت.

به گزارش خبرگزاری میزان (14030928): رئیس جمهور با بیان اینکه در ماه های گذشته جلساتی بامحوریت توسعه دریا محور و تعیین نقشه راه منطقه مکران داشته ایم، افزود: اعتقاد بنده این بوده و هست که اگر می خواهیم برابر اهداف سند چشم انداز در جایگاه برتر منطقه قرار بگیریم، کیفیت آنچه قرار است در این سواحل صورت گیرد، نباید از اقدامات کشور های همسایه پایین تر باشد، لذا هماهنگی های لازم صورت گرفته تا از مشاوران ترازاول بین المللی برای تهیه طرح کلان و نقشه راه توسعه منطقه مکران بهره بگیریم.

استفاده از توانایی مشاورین تراز اول بسیار ضروریست اما نباید ازاین موضوع غفلت شود که همه مشاورین پس از مطالعه و بررسی گزارشات خود را برای دریافت نظرات به کارفرما می دهند و چنانچه کارفرما، گروه مشاورین امین برای ارزیابی گزارشات در داخل نداشته باشد، احتمال نتایج غلط و بلکه معکوس و مخرب افزایش خواهد یافت که متاسفانه تاکنون چندین بار در بخش حمل و نقل ریلی شاهد بوده ایم که در مطالعات نیمه دهه هشتاد راه آهن مشهد (تین 240747) و مطالعات تغییر ساختار راه آهن (تین 292525)  ... بیان شد و در سایر بخش ها مانند انرژی، صنعت و اقتصاد و ... هم مشاهده شده که با احتمال نفوذ حساسیت بیشتری می یابد.