◄ چالش های کانال ولگا - کسپی در فعال شدن کریدور دریایی شمال و جنوب

در سال 1874 سازمان بزرگراه ها و راه های آبی درون سرزمینی روسیه تزاری طی نامه ای به  وزارت راه آهن، پیشنهاد احداث کانال آبی دریایی بین رود ولگا و دریای مازندران (1) را داد.

اگرچه ساخت این کانال نزدیک به 40 سال به طول انجامید، اما در همان 17 سال نخست به طور غیر رسمی مورد بهره برداری قرار گرفت. طول این کانال 188 کیلومتر‌، عرض آن بین 100 الی 120 متر و عمق آن در ناحیه رودخانه ای 4.7 و در بخش دریایی آن 5.1 بوده است ( در حال حاضر عمق دریایی آن با تراز منفی 27.8- متر  4.2 متر است).

با احداث این کانال و متعاقبا  کانال های ولگا - بالت و ولگا - دن دریای مازندران به ترتیب به دریای بالتیک و دریای سیاه متصل شد و اهمیت آن برای کشتیرانی درون سرزمینی شوروی سابق آنقدر اهمیت یافت که آن را با کانال سوئز مقایسه می کردند.

بر اساس گزارش مرکز کنترل ترافیک دریایی ناحیه آستاراخان روسیه سالانه در حدود 15 هزار فروند شناور عمدا تجاری ( تانکر و جنرال کارکو) در مسیر این کانال تردد می کنند. کشتی هایی که در این ناحیه تردد می کنند به دو دسته عمده کشتی های دریایی - رودخانه ای و کشتی های رودخانه ای تقسیم می شوند. کشتی های رودخانه ای قابلیت دریانوردی در دریای آزاد را ندارند.

امروزه مساحت دلتای رود ولگا 27244 کیلومتر مربع است در حالیکه در قرن گذشته مساحت آن 12444 کیلومترمربع بود. علت افزایش دلتای ولگا آن نیز کاهش فاحش سطح تراز آب دریای مازندران ( دریای خزر )  است.

با افزایش دلتای رود ولگا ضمن آنکه زمین های بیشتری سر از آب بیرون درآورند، فرآوری رسوب نیز به طور تصاعدی افزایش می یابد به طوریکه رژیم رسوب گذاری رود ولگا از حدود 2 الی 5 میلیون متر مکعب در سال به نزدیک به 15 میلیون متر مکعب در سال افزایش یافته است. به گفته مقامات دریایی بندر آستراخان حجم لایروبی کانال ولگا - کسپی 2.5 میلیون متر مکعب در سال برآورد شده است.(2)

چالش های لایروبی کانال ولگا - کسپی برای روسیه

از مجموع 188 کیلومتر کانال ولگا - کسپی 102 کیلومتر آن در دریای مازندران و 84 کیلومتر آن در رودخانه ولگا قرار دارد که عمده چالش و بیشترین کاهش سطح تراز در بخش دریایی آن وجود دارد.

با توجه به اهمیت یافتن مسیر کریدور شمال جنوب پس از تجاوز روسیه به اوکراین در سال گذشته میلادی،  ولادمیر پوتین رئیس جمهور روسیه، دستور لایروبی کانال رود و لگا جهت دستیابی به عمق 4.7 را صادر کرد و در همین راستا شرکت ملی بندر روسیه (ROSMOPORT) اقدام به اعزام 12 فروند لایروب به این منطقه نمود. بر اساس برآورد اولیه برای رسیدن به این عمق نیاز به 15 میلیون متر مکعب لایروبی است. در صورت بسیار خوش بینانه و در صورت عدم تداوم کاهش سطح تراز آب دریای مازندران از یک سوی و دستیابی به عمق 4.7 با توجه به تغییرات مورفولوژی و هیدوردینامیکی در دلتای رود ولگا و افزایش رژیم رسوب گذاری رودخانه ولگا نه تنها از نظر فنی حفظ این عمق میسر نخواهد بود  بلکه از نظر اقتصادی هم برای روسیه توجیه پذیر نیست.

در حال حاضر سطح تراز آب دریای مازندران به منفی 28 متر رسیده است و بسیاری از کشتی های بزرگ بخشی قابل توجهی از ظرفیت بارگیری خود را از دست دادند و در صورت تداوم کاهش سطح تراز قادر به ادامه فعالیت نخواهند بود.

با توجه به عمق کم مناطق شمالی دریای مازندران، کشتی ها با آبخور کمتر از 4 متر ( 3.7)  قادر به عبور از کانال ولگا کسپی هستند و بسیاری از کشتی های ایرانی و روسی  تنها از 70 درصد  ظرفیت بارگیری خود بهره می برند که این امر منجر به حذف کشتی های بزرگ از این مسیر شده است.

با کاهش سطح تراز آب دریای مازندران و در پی آن کاهش ظرفیت بارگیری کشتی های تجاری متردد در این دریا، روسیه اقدام به طراحی و ساخت کشتی های نسل جدید کرده است. این کشتی ها با عرض 17و طول  140 متر  قادر به حمل  هشت هزار تن محموله غلات می باشد اما در حال حاضر به دلیل کاهش عمق کانال ولگا این تیپ کشتی ها  با آبخور 3.6 متر قادر به حمل  5147 تن غلات شده است، به عبارتی تنها با 60 درصد از توان بارگیری خود استفاده می کنند در حالیکه  این تیپ کشتی ها با آبخور 4.7 متر قادر به بارگیری 8000 هزار تن بار می باشند که تقریبا دو برابر کشتی های فعلی متردد در دریای مازندران است.

این بدین معناست که حتی کشتی های نسل جدید روسیه نیز قادر به عبور از این مسیر با حداکثر ظرفیت خود نیستند. بر اساس مطالعه و بررسی های میدانی نگارنده، کشتی های نسل جدید از تیپ نیکلای اورلو ( Nikolay Orlov ) 3.7 قادر به بارگیری 150 عدد کانتینر 40 فوتی هستند. یعنی یک ششم یک کشتی فیدر کوچک ( Small feeder ) به عبارتی برای جابجایی کانتینرهای یک فروند کشتی تیپ پاناماکس که به بندر شهید رجایی بندر عباس و یا بندر شهید بهشتی چابهار آمده و قادر به حمل 4500 TEU  می باشد نیاز به 30 فروند از بزرگترین کشتی های موجود در دریای مازندران است!؟

نتیجه گیری

تداوم کاهش سطح تراز آب دریای مازندران‌، ظرفیت بسیار کم بارگیری کشتی های موجود در این  دریا و همچنین موقعیت سیاسی و جایگاه اقتصادی فعلی روسیه در نظام سیاسی و اقتصادی جهانی کورسوی فانوس دریای است برای مسیر دریایی کریدور شمال جنوب.

پاورقی:

1- Volga-Caspian shipping Canal (VCSC)

2- این حجم لایروبی ( 2.5 میلیون متر مکعب) مربوط به یک مسیر کوتاه دریایی که نزدیک به 15 مایل دریایی می باشد است و دربرگیرنده طول 188 کیلومتر از کانال نمی باشد.

* کارشناس دریایی