◄ مرور یک فاجعه ریلی

در ۲۹ بهمن ۱۳۸۲ ساعت چهار و ده دقیقه بامداد، ۵۱ دستگاه واگن باری (چهار واگن اول خالی، پنج واگن بعدی بنزین، ۱۰ واگن پنبه، یک واگن بنزین، ۹ واگن گوگرد، هفت واگن کود نیترات آمونیوم، ۲ واگن خالی، هشت واگن گوگرد و پنج واگن انتهایی خالی) به‌طور ناگهانی و بدون راننده به حرکت درآمدند و به لحاظ شیب منطقه، پس از خروج از خط فرعی و قرار گرفتن در مسیر اصلی، ۲۰ کیلومتر را از ایستگاه ابومسلم (سه ایستگاه قبل از ایستگاه نیشابور) تا ایستگاه خیام طی کردند.

رئیس ایستگاه کاشمر که از طریق مکالمات بی‌سیمی از فرار قطار مطلع می‌شود، بلافاصله اقدامات لازم را برای خارج کردن قطار مسافربری که در جهت مخالف واگن‌های فراری در حرکت بوده، انجام می‌دهد و قطار مذکور را به خط امن دیگری منتقل و از تصادف 2 قطار جلوگیری می‌کند. مسئولان ایستگاه کاشمر به امید آن‌که واگن‌های فراری در سربالایی بعد از کاشمر متوقف خواهند شد، خط را آزاد گذاشته لیکن واگن‌ها بعد از عبور از کاشمر، بلندی مذکور را طی و به سمت ایستگاه خیام سرازیر می‌شوند. مسئولین ایستگاه خیام نیز که از فرار واگن‌ها آگاهی یافته بودند، قطار مسافربری دیگری را که ۳۸۴ نفر مسافر داشته از سر راه قطار فراری کنار می‌برند و در نتیجه از وقوع حادثه جلوگیری می‌نمایند. قطار فراری بعد از رسیدن به ایستگاه خیام به جهت مسدود بودن خط مستقیم (به لحاظ احداث پل زیرگذر) از خط فوق به مسیر انحرافی رفته و بعد از رها شدن چهار واگن خالی پیشتاز، مابقی واگن‌ها از خط خارج و با یکدیگر تصادم کرده و بلافاصله آتش‌سوزی آغاز می‌شود. آتش‌نشان‌ها که از قبل در گذرگاه نیشابور موضع گرفته بوده‌اند، سریعاً در محل حادثه حاضر و مبادرت به اطفای حریق نموده و پس از چندی خبر پایان آتش‌سوزی را اعلام می‌کنند. بلافاصله بعد از واژگون شدن واگن‌ها و آتش‌سوزی، مسئولان نسبت به تخلیه اهالی روستاهای همجوار و ایجاد دیوار حفاظتی و جلوگیری از ورود افراد غیرمسئول، اقدام می‌کنند؛ سپس پنج واگن آخری که پس از حادثه بر روی ریل متوقف مانده بودند با تمهیدات مسئولان از ایستگاه خارج می‌شود. آتش‌سوزی به‌ظاهر مهار شد و از واگن‌ها بخار به هوا می‌رفت و به نظر می‌رسید این بخار مربوط به آب ریخته‌شده روی آتش است. اما گویا با نفوذ آب به داخل مواد، فعل و انفعالات شیمیایی در حال انجام بود تا زمینه‌ساز یک انفجار مهیب گردد؛ ولی کسی این موضوع را تشخیص نداد. پس از خاموش‌شدن آتش عوامل حاضر در صحنه عملیات را پایان‌یافته تلقی کردند و تدابیر امنیتی ایجادشده در صحنه برداشته شد. اما ناگهان انفجار مهیبی صورت‌گرفت.

قدرت انفجار معادل انفجار ۱۸۰ تن TNT برآورد شد. شدت انفجار به حدی بود که موج انفجار حاصله تا شعاع 20 کیلومتری خسارت ایجاد کرد. همچنین صدای انفجار تا فاصله بیش از صد کیلومتری محل حادثه به گوش رسید و قطعات واگن‌ها و چرخ‌های بسیار سنگین آن‌ها تا مسافت دویست متری محل حادثه پرتاب شده بودند. همچنین در محل انفجار گودال بسیار بزرگی ایجاد شد. تمام اجسادی که در اطراف محل حادثه مشاهده شدند، برهنه شده و بسیاری از آنان قابل شناسایی نبودند.

اکثر کشته‌شدگان از نیروهای امدادی و انتظامی و نیز مردمی بودند که برای تماشای تصادف 2 قطار با هم آمده بودند. شدت انفجار به حدی بود که چندین روستای اطراف آن تخریب شد و صدای مهیب آن در نیشابور و حتی مشهد هم شنیده شد. هیچ‌گاه از سوی مقامات علت دقیق حادثه و محموله آن قطار باری که توانست این چنین انفجار و تخریبی ایجاد کند به درستی اعلام نشد؛ با این حال برخی علت آن را اطفای نادرست چند ماده ناهمگون و خطرناک در کنار هم می‌دانند؛ واگن‌ها شامل کود شیمیایی، پشم شیشه، مواد سوختی بوده و در نتیجه مخلوط شدن با آب، گازهای خطرناک و قابل انفجار تولید کرده‌است.

نکات مهم در شکل گیری این سانحه

الف) تشکیل قطار با بارهای خطرناک(عدم توجه به مقررات حمل بار خطرناک)

ب) فرار ۵۱ واگن متوقف در ایستگاه(فرار قطار در ایستگاه های راه آهن بارها اتفاق افتاده و هنوز میفتد). بی توجهی مسئولان مربوطه به این مهم، پتانسیل ایجاد فجایع دیگری را بیخ گوش ما ایجاد می کند.

واگن های متوقف در ایستگاه ها باید به کمک ترمز دستی و کفش خط مهار شوند تا از حرکت ناخواسته آنها پیش گیری شود که متاسفانه در ایستگاه ابومسلم به این بدیهی بی توجهی شد.

ج) نجات قطار مسافری از برخورد با قطار فراری با هوشیاری ماموران کنترل.

د) اشتباه محاسبه در مورد اینکه قطار فراری در فراز قبل از خیام متوقف خواهد شد.

ه) عدم اطلاع آتش نشانان از محموله قطارها .

آتش نشانان برای اطفای حریق هر ماده ای، روش و ابزار و مواد خودش را دارند. اگر آنان از محموله اطلاع داشتند قطعا از مواد مناسب استفاده می کردند و این فاجعه رخ نمی داد.

ز) خط مستقیم در ایستگاه ها باید حتی الامکان باز نگهداشته شود چون هدایت قطار فراری به هر خطی غیر از آن باعث ریزش قطار می شود.

* کارشناس حمل و نقل