◄ شایسته‌ سالاری در مدل چین برای توسعه حمل‌ و نقل ریلی ایران

عباس قربانعلی بیک:  غربی ها تمایل دارند جهان سیاسی را به دموکراسی های "خوب" و رژیم های استبدادی "بد" تقسیم کنند. اما مدل سیاسی چین به خوبی در هیچ یک از این دو مقوله نمی گنجد. در طول سه دهه گذشته، چین یک سیستم سیاسی را ایجاد کرده است که به بهترین وجه می توان آن را «شایسته سالاری سیاسی» توصیف کرد.

مدل چین (The China Model) به دنبال درک آرمان ها و واقعیت این نظام سیاسی منحصر به فرد است. آرمان های شایسته سالاری سیاسی چگونه معیار ارزیابی پیشرفت (و پسرفت) سیاسی در چین را تعیین می کنند؟ چین چگونه می تواند از مضرات شایسته سالاری سیاسی اجتناب کند؟ و چگونه می توان شایسته سالاری سیاسی را با دموکراسی ترکیب کرد؟ (خلاصه کتاب مدل چین، به نقل از یک ناشر). دانیل بل (Daniel A. Bell) به این سوالات و موارد دیگر پاسخ می دهد بل با انتقاد از «یک نفر، یک رأی» به عنوان راهی برای انتخاب رهبران ارشد، استدلال می کند که شایسته سالاری سیاسی به سبک چینی می تواند به رفع ایرادات کلیدی دموکراسی انتخاباتی کمک کند. او مزایا و معایب شایسته سالاری سیاسی را مورد بحث قرار می دهد، بین روش های مختلف ترکیب شایسته سالاری و دموکراسی تمایز قائل می شود، و استدلال می کند که چین مدلی از شایسته سالاری دموکراتیک را تکامل داده است که از نظر اخلاقی مطلوب و از نظر سیاسی پایدار است. بل "مدل چین" را خلاصه و ارزیابی می کند – شایسته سالاری در بالا، آزمایش در میانه، و دموکراسی در پایین - و پیامدهای آن برای بقیه جهان. کتابی به موقع و بدیع که علاقه و بحث را برمی انگیزد، «مدل چین» به نظام سیاسی می پردازد که نه تنها سابقه طولانی در چین داشته، بلکه می تواند مهم ترین تحول سیاسی قرن بیست و یکم باشد. 

گزارش اطلس راه آهن سریع السیر 2023 اتحادیه بین المللی راه آهن ها (UIC) در 206 صفحه ، آمار شبکه در حال بهره برداری، در حال ساخت و برنامه ریزی شده را برای همه کشورها منتشر کرده، که چین (صفحات 110 تا 123) با بیش از 40,000 کیلومتر بزرگترین شبکه جهان و حدود 100 خط اصلی (با خطوط کوتاه جمعا 200) در حال بهره برداری با سرعت 200 تا 350 کیلومتر بر ساعت دارد.

چین با دارا بودن بزرگ ترین و پیشرفته ترین شبکه راه آهن سریع السیر در جهان (کل خطوط سریع تا 2022 کمتر از 60 هزار کیلومتر)، از سال ۲۰۰۳ آغاز به کار کرده (با سرعت 250 و از 2008 با سرعت 350)، امروزه بیش از ۴۰٬۰۰۰ کیلومتر طول دارد و به چهار دسته سرعتی اصلی تقسیم می شود: ۲۰۰، ۲۵۰، ۳۰۰ و ۳۵۰ کیلومتر بر ساعت (تین 294726).

بر اساس آمار UIC2024 طول شبکه چین در 2023 برابر 114 هزار کیلومتر، دوخطه 81 و برقی 92 هزار کیلومتر بود. سهم چین از شبکه جهانی در 2023 فقط 12 درصد ، سهم از شبکه دوخطه 32 درصد و سهم از شبکه برقی 28 درصد بود اما در همین شبکه 1341 میلیارد نفر کیلومتر (45 درصد مسافر جهان) و 2563 میلیارد تن کیلومتر (26 درصد بار جهان) را جابجا نمود. در همین آمار طول شبکه راه آهن ایران 10 هزار کیلومتر (2022)، (دوخطه حدود 2000) و برقی 181 کیلومتر و جابجایی مسافروبار 16 و 30 بوده است. 

سفر ریاست محترم جمهور به چین و استفاده از قطار سریع السیر برای بازگشت از تیانجین به پکن (تین 304603) و مشاهده جلوه ای از دستاوردهای صنعت ریلی در این کشور فرصتی است برای آسیب شناسی ناکامی های حمل و نقل ریلی  ایران، که در گذشته مکررا مورد بررسی قرار گرفته اما با توجه به کتاب مدل چین می توان آن را از زاویه شایسته سالاری مورد بازبینی قرار داد.

موفقیت های چشمگیر و رکوردشکنی های این کشور در حمل و نقل ریلی در توسعه عرضی شبکه (دو خطه و برقی سازی و اصلاح مسیر) طی سه دهه گذشته با رشد پیوسته عملکرد، بدون خصوصی سازی و بدون استفاده افراطی از منابع دولتی، از یک سو موید رویکرد تصمیم شایسته، اقدام بایسته و بهبود پیوسته (تین 292879) است و از سوی دیگر نشان شایسته سالاری و ثبات مدیریت. 

عمر کمتر از سه سال مدیران عامل راه آهن (تین 251175)، وابسته سالاری، چاپلوسی (تین 304688)، کاهش انگیزه (تین 282874)، نگاه افراطی به فناوری (تین 298887)، تضاد منافع (تین 257653) و بهره وری پایین (تین 301680) ... برای ما نتایج دیگری داشت.  

توجه به موفقیت بخش نیروگاهی مپنا، صنایع موشکی (تین 266212) ... و آسیب شناسی مشکلات به ویژه عقب افتادگی بسیار زیاد از اهداف قانون مدیریت سوخت و استفاده از تجربه مدل چین در توسعه حمل و نقل ریلی (تین 266060) بسیار راهگشا خواهد بود.