اهمیت سرمایه گذاری در فرودگاه های آینده نگر و توسعه زیرساخت ها برای پهپادهای باری و لجستیک هوایی

خلیل الله معمارزاده: برای ارائه چارچوبی جامع در حکمرانی درآمدی مدل های اقتصادی فرودگاه ها و چگونگی تفکیک یا تلفیق درآمدهای هوانوردی و غیرهوانوردی، می توان فرودگاه ها را در یکی از سه مدل زیر دسته بندی کرد:

مدل تک تراز (Single Till) که در آن درآمدهای غیرهوانوردی به عنوان یارانه برای کاهش هزینه های هوانوردی به کار می رود. این مدل برای شرکت های هواپیمایی مطلوب است، اما انگیزه فرودگاه ها برای توسعه فعالیت های تجاری را کاهش می دهد.

مدل دو تراز (Dual Till) که با تفکیک ساختار هزینه ای بخش های هوانوردی و غیر هوانوردی، امکان استفاده مستقل از درآمدهای تجاری جهت توسعه، نوآوری و سرمایه گذاری فراهم می شود.

مدل ترکیبی (Hybrid Till) که در آن بخشی از درآمدهای غیر هوانوردی برای کاهش هزینه های هوانوردی استفاده می شود و بخشی دیگر برای حفظ انگیزه های تجاری باقی می ماند.

بررسی ها نشان می دهد که مدل دو تراز، با تأکید بر استقلال مالی و چابکی عملیاتی، زمینه ساز نوآوری، افزایش بهره وری و تبدیل فرودگاه ها به مراکز اقتصادی چند وجهی است؛ ساختاری فراتر از جابه جایی صرف مسافر، در قالب شهرک های مدرن فرودگاهی.

با توجه به اهمیت پایداری مالی فرودگاه ها و پیچیدگی های ناشی از تنوع بازیگران و طیف مدل های کسب و کار در آن، از انتفاعی تا غیرانتفاعی، روش ها و منابع مالی، می توان گفتگوهای کارشناسی را حول محورهای پیشنهادی ذیل صورت داد. این محورها صرفاً پیشنهادی هستند و می توانند به عنوان بستری برای اجماع نظری و عملی مبتنی بر عقلانیت جمعی مورد توجه قرار گیرند:

۱) استقرار مدل دو تراز: برای استقلال تجاری و کاهش وابستگی به عوارض هوانوردی.

۲) طراحی سوپر اپلیکیشن فرودگاهی با اولویت بالا: مشارکت با پلتفرم های داخلی برای ارائه خدمات یکپارچه فرودگاهی (صدور کارت پرواز، تخفیف، رزرو پارکینگ، باشگاه مشتریان و...) و درآمدزایی از طریق اجاره API و توسعه بازار اماکن غیرفیزیکی فرودگاه ها.

۳) توسعه فرودگاه هوشمند Smart Airport بر اساس بلوغ، دیجیتالی سازی، یکپارچه سازی پایگاه های داده در قالب AODB، ترویج فرهنگ مدیریت داده محور و ایجاد داشبوردهای تحلیلی برای تصمیم سازی مبتنی بر KPIها.

۴) تجاری سازی اراضی فرودگاهی: احداث مراکز خرید بزرگ، فودکورت ها، بازارهای فرهنگی و هتل های زنجیره ای برای جذب غیر مسافران و ایجاد جریان نقدی ۲۴ ساعته، با اولویت ترویج مدل سرمایه گذاری از BOT به اجاره - درآمدِ عمومی - عمومی، با مشارکت نهادهای ستاد اجرایی، بنیادهای تعاون، اوقاف، جوامع محلی فرودگاه ها و...

۵) توسعه پارکینگ های خودرو: هوشمندسازی و تنوع بخشی خلاقانه به خدمات پارکینگ ها از جمله خدمات خودرو، تبلیغات دیجیتال و...

۶) بهبود قراردادها و نرخ های عوارض: شامل اصلاح عوارض عبوری (مدل Ramsey)، قراردادهای کانسیژنی، احیای درآمد سامانه DCS در فرودگاه ها و جابجایی اخذ وصول عوارض و مالیات مسافری در این نقطه با محوریت امنیت، عوارض متغیر اسلات و پیش دریافت نقدی سرمایه گذاری، بازنگری در بازار هندلینگ زمینی فرودگاه ها.

۷) سرمایه گذاری در فرودگاه های آینده نگر: توسعه زیرساخت هایی برای پهپادهای باری، eVTOL و لجستیک هوایی با مشارکت مراکز نوآوری و تنظیم مقررات مربوطه.

۸) ایجاد فضاهای تجربه محور در فرودگاه ها: ترکیب خرده فروشی، فرهنگ، سرگرمی و جشنواره برای تبدیل فرودگاه به مقصدی فرهنگی و اجتماعی.

۹) ایجاد و استفاده از صندوق های پروژه ای: مانند صندوق صکوک اجاره زمین و ساختمان، اوراق منفعت، برای تأمین مالی زیرساخت ها بدون اتکا به منابع بسیار محدود دولتی.

۱۰) استقرار مقررات پیش بینی پذیر و سبک در فرودگاه ها برای کاهش ریسک اقتصادی و جلب مشارکت بخش خصوصی.

۱۱) تجاری سازی سازمانی خدمات فرودگاهی: ادامه شرکت سازی برای ارتقای شفافیت مالی و بهره وری، با ساختارهای مجازی قابل ارزیابی و ایجاد شرکت های مجازی.

۱۲) استقرار مراکز نوآوری در فرودگاه ها: مشابه مرکز نوآوری «آما» در مهرآباد، برای پشتیبانی از استارت آپ ها و شرکت های دانش بنیان فعال در صنعت هوانوردی.

۱۳) تعریف شاخص های SMART بهره وری: شاخص هایی مشخص، قابل اندازه گیری، دست یافتنی، واقع گرایانه و زمان مند در حوزه منابع انسانی، عملیات، هزینه، درآمد، ایمنی، امنیت و...

۱۴) مدیریت عملکرد بهره وری در فرودگاه ها: با استفاده از روش های تحلیل پوششی داده ها (DEA) و شاخص بهره وری مالم کوئیست (MPI) با محوریت بازگشت صرفه جویی های حاصل از بهره وری.