زنگ خطر برای مدیران فرودگاه های جهان/ فرودگاه ها با کاهش کلی درآمد مواجه اند

خلیل الله معمارزاده: در صنعت هوانوردی، هیچ شوکی به اندازه اختلال ناگهانی در شبکه پروازی نمی تواند زنجیره ای از بحران های مستقیم و گسترده، از نگرانی های روانی مسافران تا فروپاشی ساختارهای مالی فرودگاه ها و بخش ناوبری هوایی و همچنین شرکت های هواپیمایی را به راه اندازد. جنگ ۱۲ روزه اخیر در منطقه، نمونه ای از چنین بحرانی بود؛ وقفه ای ناگهانی که زنجیره سنتی درآمدها را متاثر کرد، شرایط درآمدزایی را در مسیرهای داخلی و بین المللی و پروازهای عبوری به شدت دگرگون ساخت و نشان داد فرودگاه ها و بخش ناوبری هوایی در صورت قطع عملیات پروازی، به دلیل هزینه های ثابت بسیار بالا، تا چه حد می توانند آسیب پذیر باشند. 

در تجربه ای مشابه، با وجود آن که صنعت حمل ونقل هوایی در سال های اخیر گام به گام از شوک عمیق ناشی از همه گیری کووید-۱۹ فاصله گرفت، اما آمارها و تحلیل های دقیق مالی نشان می دهند که حتی با وجود برگشت تدریجی، این بازگشت پروازها برای همه مؤلفه های این صنعت، به یک میزان صورت نمی گیرد. شاید از بیرون چنین به نظر برسد که بازگشت مسافران به آسمان، همزمانی کاملی با بازگشت درآمدهای فرودگاه ها دارد، اما واقعیت چیز دیگری است. بررسی تطبیقی داده های سال ۲۰۲۳ با سال ۲۰۱۹ در فرودگاههای جهان تصویری روشن از این واگرایی ترسیم می کند.

در حالی که ترافیک مسافران در سطح جهانی تنها پنج درصد نسبت به پیش از بحران کاهش یافته، درآمد کل فرودگاه ها (با در نظر گرفتن نرخ تورم) با کاهشی ۱۱ درصدی مواجه بوده است. این کاهش عمدتاً ناشی از افت ۱۴ درصدی در درآمدهای هوانوردی و به ویژه کاهش ۱۷ درصدی در حوزه درآمدهای غیرهوانوردی است. نکته مهم اینجاست که با وجود بازگشت پروازها، الگوی رفتار اقتصادی مسافران دستخوش تغییر شده و فرودگاه ها دیگر نمی توانند مانند گذشته، روی همان سطح از هزینه کرد مسافران در فروشگاه ها و خدمات تجاری حساب کنند.

ترکیبی از عوامل ساختاری و رفتاری، از جمله تحول در عادات مصرفی مسافران، بی ثباتی های اقتصادی و رشد رقابت بیرونی در حوزه خرده فروشی و خدمات، موجب شده است که فرودگاه ها، به ویژه در بخش درآمدهای غیرهوانوردی، با چالش های جدی مواجه شوند. این موضوع صرفاً یک پدیده گذرا نیست، بلکه نشانه ای عمیق از تغییرات بلندمدت در نحوه تعامل مسافر با فضای فرودگاهی است. کاهش چشمگیر خرید در فروشگاه های فرودگاهی مؤید این واقعیت است که دیگر صرف تکرار مدل های سنتی فروشگاهی پاسخگوی نیازهای مالی و تجاری فرودگاه ها نخواهد بود.

ترکیب درآمدهای غیرهوانوردی نیز طی این چند سال تغییر کرده است. اگر در سال ۲۰۱۹ حدود ۲۷ درصد از این درآمدها از طریق امتیازات فروش خرده فروشی تأمین می شد، این سهم در سال ۲۰۲۳ به ۲۰ درصد کاهش یافته است. در مقابل، سهم درآمد حاصل از پارکینگ از ۲۱ درصد به ۲۴ درصد افزایش یافته، که البته این رشد عمدتاً ناشی از بازار آمریکای شمالی است. در سایر نقاط جهان، همچنان خرده فروشی نقش غالب را ایفا می کند، اما با روندی نزولی.

بازگشت دیگر حوزه های درآمدی نیز چهره ای ناهمگون دارد. درآمد اماکن رشد ۷ درصدی، غذا و نوشیدنی رشد ۸ درصدی و پارکینگ رشد قابل توجه ۱۸ درصدی را تجربه کرده اند، اما در مقابل، درآمد حاصل از فروشگاه های معاف از مالیات (Duty-Free) کاهش ۳۴ درصدی، تبلیغات ۲۳ درصدی و امتیازات خرده فروشی کاهش ۱۸ درصدی را نشان می دهد. این ارقام تنها بازتاب آمار نیستند، بلکه نشانه ای از تحول الگوی رفتاری مصرف کننده در فضای سفر هوایی اند. فرودگاه ها امروز دیگر پس از بحران، با مسافری مواجه اند که کمتر از گذشته میل به خرید دارد، مدت زمان توقفش کوتاه تر شده، و انتخاب های متنوع تر و ضروری تری بیرون از فرودگاه دارد.

از زاویه ای دیگر، روند بلندمدت درآمدزایی از هر مسافر نیز سیری نزولی دارد. از سال ۲۰۱۶، درآمد غیرهوانوردی به ازای هر مسافر به صورت پیوسته کاهش یافته، به طوری که نرخ رشد سالانه مرکب آن به منفی ۲.۳ درصد رسیده است. اگر این شاخص را در شرایط واقعی و تورم پذیر در بازه ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۳ بررسی کنیم، این نرخ به منفی ۴.۷۵ درصد می رسد. این یعنی فرودگاه ها نه تنها با کاهش کلی درآمد مواجه اند، بلکه از هر مسافر نیز کمتر از گذشته درآمد کسب می کنند؛ موضوعی که زنگ خطر روشنی برای مدیران فرودگاه های جهان شده است.

* خلیل الله  معمار زاده کارشناس هوانوردی