◄ چند پیشنهاد برای هماهنگ سازی فرآیند واردات و تخصیص ارز

امیر سلمان افشار:  فرآیند واردات و تخصیص ارز در جمهوری اسلامی ایران به دلیل ساختار بوروکراتیک چند لایه و عدم یکپارچگی داده ها میان نهادهای متولی‌، طی سال های اخیر با چالش های عمیقی روبرو بوده است.

این چالش ها عمدتا شامل موارد زیر است: تاخیر در تخصیص ارز‌، چند گانگی نهادی و تداخل وظایف‌، عدم شفافی داده ها‌، نادیده گرفتن نقش لجستیک به بیان دیگر فرآیند واردات و تخصیص ار عمدتا بر اساس ارزش کالا ( کد تعرفه) و ضرورت واردات آن تعریف شده و کمتر به فاکتورهای لجستیکی حیاتی مانند زمان تحویل، هزینه های حمل و پایداری زنجیره تامین توجه می شود.

به همین خاطر پیشنهاداتی جهت کمک به خروج از این مشکلات به شرح ذیل تقدیم می گردد:

1.  بازسازی سطح حکمرانی در فرآیندسازی

1-1-تشکیل شورای هماهنگی تجارت و ارز :

این شورا به عنوان بالاترین مرجع تصمیم گیری در حوزه تجارت خارجی و مدیریت بازار ارز در بخش واردات تشکیل شود:

ریاست: معاون اول رئیس جمهور (برای اطمینان از بالاترین سطح همسویی قوا)

اعضای الی : وزیر صنعت‌، معدن‌، تجارت‌، رئیس کل بانک مرکزی‌، وزیر امور اقتصادی و دارایی‌، رئیس کل سازمان امور گمرکی‌، رئیس سازمان بنادر و دریانوردی‌، رئیس اتاق بازرگانی  و نماینده ارشد از تشکل های صنفی شرکت های حمل و نقل بین المللی

1-2- طبقه بندی کالا بر اساس اولویت های لجستیکی :

به جای نظام تقسیم سنتی بر مبنای گروه های ارزی 1 تا 5 کالاها بر اساس شاخص های سه گانه (ضرورت‌، ریسک فساد پذیری و سهم در تولید ملی) اولویت شوند.

1-3-هماهنگی زمانی (کاهش میانگین زمان تخصیص ارز):

• اعمال جدول زمان بندی سه ماهه تخصیص ارز بر هر گروه کالایی تا اشخاص متقاضی بتوانند از پیش مراحل حمل کالای خود را هماهنگ کند.
• همراهی با تقویم های بانکی و گمرکی یکی از کلیدهای حذف صف از درگاه تخصیص ارز خواهد شد.

هدف: حذف تداخل تصمیم گیری نهادی ایجاد یک ساختار فرماندهی واحد برای تخصیص ارز و هماهنگ سازی و سرعت بخشی واردات کالا به کشور

1. سطح نهایی ثبت داده ها (دستگاه ها و بانک ها)

2-1-کاهش میانگین زمان تخصیص ارز :

• ادغام سامانه هایی مانند: جامع تجارت‌، نیما، بانک ها، گمرک، بارفرابران، سامانه جامع حمل و نقل بین المللی (e-TIR , e-BL , e-CMR)
• ادغام داده های حمل و نقل بین المللی (زمان بارگیری کالا در مبدا، زمان رسیدن کالا به مقصد، هزینه های حمل دریایی/هوایی/زمینی
• این ادغام بهتر است از طریق درگاه ملی تبادل داده های تجارت خارجی انجام شود تا تبادل داده بین صمت و بانک مرکزی زمان بر نباشد.

2-2- تقویت نقش لجستیک به عنوان ضلع چهارم

در کنار وارد کننده، بانک عامل و نهاد نظارتی، شرکت حمل و نقل باید به صورت رسمی وضعیت حمل را در قلرو فرآیند تخصیص ارز اعلا کند تا پرداخت ها از فاز رهگیری حمل پشتیبانی شود.

هدف : همگرایی سامانه های کلیدی‌، به عنوان یک مزیت ملی مثلا در تبدیل تخصیص ارز صادراتی به حواله بانکی به صورت غیر قابل تبدیل و تکرار ثبت می شود. این امر نیاز به تاییدیه های مکرر دستی بین دو دو نهاد را از بین می برد.

1. سطح عملیاتی (برای شرکت ها )

3-1-ایجاد درگاه تهاتر منطقه ای غیر دلاری

• از طریق شبکه های غیر دلاری (مانند: یوآن‌، روبل‌، لیر‌، درهم) البته با ساز و کار تصفیه در کشورهای ثالث( مثل عمان و قطر)
• با ایجاد کنسرسیوم لجستیکی، چند واردکننده کوچک می توانند تخصیص ارز را به صورت واحد دریافت کنند(Group L/C)
• این روش در کشور مالزی و عملیاتی شده است(در شرایط محدودیت ارزی فعالیت های تجاری را کارآمد می سازد)
• طبق اخبار رسیده‌، بانک خلق چین سامانه تسویه برون مرزی یا همان یوآن دیجیتال را به طور کامل برای 10 کشور آ.سه.آن. و  شش کشور خاورمیانه فعال کرده است. این تحول بدان معناست که حدود 38 درصد از تجارت جهانی می تواند بدون عبور از سامانه سوییفت (SWIFT) تحت سلطه دلار آمریکا به صورت مستقیم با یوآن دیجیتال انجام شود. این انقلاب مالی خاموش‌، نه فقط درباره پول‌، بلکه درباره کنترل اینده جهان است.

هدف: تلاش برای دور زدن محدودیت های سویفت و کاهش فشار بر ذخایر ارزی کشور

1. سطح فناورانه(یکپارچه سازی کل زنجیره فرآیند به صورت زیرساخت های دیجیتال یکپارچه)

4-1- ایجاد بلاکچین تجاری:

• ایجاد دفترکل توزیع شده بین گمرک‌، بانک ها و وزارت صمت برای رهگیری تخصیص ارز به هر حمل واقعی ( این رح در هند باعث کاهش 40 درصد اختلافات ارزی شده است.

4-2- هوشمد سازی داده ها و اطلاعات میدانی:

جایگزینی سامانه نیما با پلتفورمی مبتنی بر قراردادهای هوشمند (  Smart Contract  ) تا تخصیص ارز بر مبنای واقعی ارزش حمل و ترخیص گمرکی انجام گیرد و نه بر اساس صف بندی دستی یا کانال های غیر رسمی

هدف : افزایش شفافیت از طریق رهگیری دیجیتال، پیاده سازی قابلیت مشاهده وضعیت لحظه ای هر سفارش در کل چرخه – از ثبت سفارش تا تخصیص ارز و اعلام ترخیص – برای تمامی نهادهای ذیربط با استفاده از شناسه یکتا

جمع بندی:

1. یکپارچگی سیستمی و سازمانی باید پیش از دیجیتال سازی انجام گردد.

2. اولویت لجستیکی کالاها محور سیاست گذاری ارزی بشود تا ریسک توقف خطوط تولید منعکس شود.

3. هماهنگی های زمانی و داده محوری میان وزارت سمت، بانک مرکزی و سازمان گمرک ایران نقشی حیاتی در فرآیندهای تجاری و ارزی در ایران دارد.

4. ایجاد درگاه تهاتر منطقه ای دلاری، راه حل کوتاه مدت و برد-برد در شرایط سخت تحریمی  خواهد بود.

5. شرکت های حمل و نقل بین المللی می توانند به عنوان واسط کنترل صحت عمل در فرآیند تخصیص ارز و مراحل واردات کالا یک نقش کلیدی ایفا کنند

* مدیرعامل شرکت حمل و نقل بین المللی آریا ساربان آسیا