◄ پلوس های شکسته و دستاورد کارگروه افزایش سرعت قطار در کاهش سایش چرخ

- اخیرا یکی از بستگان تجربه ای را مربوط به اواسط دهه چهل و زمانی که ایشان هنوز دیپلم نگرفته بود نقل نمودند که به دلیل پندهای ارزشمند، آن را بازنشر می کنم: مرحوم پدر ایشان در آن ایام اولین کامیون کمپرسی شهر را از نوع فورد با موتور بنزینی خریداری نمود و به تدریج تعداد را به پنج دستگاه رساند، این کامیون ها برای جابجایی شن و ماسه از بستر رودخانه برای کارهای ساختمانی بکار گرفته می شد، یکی از دوستان آن مرحوم که نمایندگی موتورهای دیزلی یکی از شرکت های اروپایی را گرفته بود به ایشان پیشنهاد تعویض موتور کامیون از بنزینی به دیزلی را داد که مورد موافقت مرحوم قرار گرفت و جابجایی انجام شد، در ابتدا نتیجه کار بسیار درخشان و رضایت بخش بود اما پس از مدتی اولین پلوس کامیون برید (شکست) و پس از تعمیر با فاصله کوتاهی دومین پلوس، سومین و ... و کار به جایی رسید که آن مرحوم تعدادی پلوس نو برای تعویض در منزل داشت و تعداد زیادی پلوس شکسته هم در منزل انباشته شده بود که نهایتا به توقف آن کامیون منتج و دستگاه فرسوده شد اما احتمال اثر تغییر موتور مورد توجه قرار نگرفت تا زمانی که فرزند آن مرحوم در رشته مکانیک دانشگاه پذیرفته شد و پرسش را مطرح نمود.

 - کارگروه افزایش سرعت قطارهای مسافری بر اساس مصوبه دوم اردیبهشت 1399 هیئت مدیره انجمن صنفی حمل ونقل ریلی تشکیل شد، هدف این کارگروه شناسایی موانع و هماهنگی اجرایی برای افزایش سرعت متوسط قطارهای مسافری بود.

- با افزایش نرخ انفصال واگن های مسافری برایqR  و تیز شدن چرخ، کارگروه افزایش سرعت قطارهای مسافری در جلسات شانزده و هفده در دی و بهمن 1399 به بررسی موضوع مذکور پرداخت و پس از گزارش یکی از شرکت ها در مورد شدت یافتن سایش، تراش و تعویض چرخ تا چندین برابر سال گذشته و دریافت جدول ثبت اندازه qR-Sd-Sh (به ترتیب ارتفاع، ضخامت و تیزی لبه چرخ) در چهار دستگاه واگن از 23 دی تا 2 بهمن، بررسی های بیشتری انجام گرفت که احتمالات زیر را آشکار نمود:

1. تراش نامتقارن، 2) اختلاف قطر، 3) اختلاف سختی فنرها، 4) اختلاف بار چرخها، 4) پیچیدگی بوژی، 5) موازی نبودن محورها، 6) خرابی کمک فنر (ساییدگی بالشتک های بوژی)، 7) عدم تغییر جهت واگن در مسیرهای پرقوس (خط دوار)، 8) کیفیت خطوط، هندسه، بربلندی ... 9) تاخیر تعمیر اساسی بوژی 10) رعایت نشدن تنظیمات بوژی ها و ...

برای قطعی شدن استنتاج از این احتمالات لازم بود اطلاعات دقیق اندازه گیری چرخ واگن های شرکت های مسافری و حداقل چند واگن نمونه با مسیرهای ثابت با مقادیر کمی اندازه گیری تمامی چرخ ها به اضافه کیلومتراژ واگن، نوع واگن، نوع بوژی، تاریخ تراش چرخ و اطلاعات قبل و بعد از تراش و ... تهیه و پس از دریافت اطلاعات، نتایج حاصله به صورت دقیق تر تحلیل گردد.

با هماهنگی انجام شده اطلاعات کاملتری از سایر شرکت ها دریافت شد، اما غالبا اطلاعات مانند پلوس شکسته کامیون بود، بدین معنی که گزارشات در این حد خلاصه می شد که  « محور شماره ... واگن ... تعویض شد »، بدون اینکه به سمت چرخ و سابقه و دفعات تکرار تعویض محور توجه شود که با مشاهده این موضوع و با تشریح اطلاعات مورد نیاز از جمله ضخامت لبه هر دو چرخ هر چهار محور واگن های خاصی که بیشترین آمار تعویض چرخ را داشتند، آمار مناسب قابل تحلیل به تدریج از سوی برخی مراکز و واحدهای تعمیراتی واگنهای مسافری در شبکه راه آهن گردآوری شد که مبین ساییدگی بسیار شدید یک طرفه در برخی واگن ها بود بگونه ای که تعویض محور موارد حاد به 10 برابر سایر واگنهای مشابه می رسید. با دریافت و تحلیل اطلاعات تعویض چرخ ها (یافتن روند، ترین ها و همبستگی ها) مشخص گردید که در مسیرهای قوس دار، برخی واگن ها از قطار، تعویض محور بسیار کمتری از سایر واگن ها دارند لذا ادعای تاثیر مسیر واگن ها و تردد آنها در مسیرهای کوهستانی و با قوس های تند منتفی شد. همچنین در میان بوژی واگن هایی که تعمیر اساسی نشده بودند، واگن هایی یافت شد که تعویض محور ناچیزی داشتند و بدین ترتیب تاثیر اورهال نشدن بوژی ها در سایش چرخ نیز رد شد و در نهایت با اصلاح تنظیمات بوژی این پدیده مهار شد. 

این تجربه حکایت از یک درد مشترک مهم در بخش های صنعتی و خدماتی ... به ویژه در سازمان های دولتی مانند راه آهن و ... دارد که ریشه بسیاری از مشکلات اقتصادی نیز هست و آن بی توجهی به ریشه یابی خرابی ها و نگاه ساده انگارانه به مشکلات است.

 * کارشناس حمل و نقل