◄ راهکارهای کوتاه مدت برای جبران کمبود لکوموتیو

1- مقدمه

تجربیات گذشته در تامین ناوگان ریلی به خصوص از منابع خارجی نشان می دهد حداقل فرصت چند ساله برای ورود اولین دسته از این ناوگان لازم است. بررسی قرارداد 150 دستگاه لکوموتیو مسافری زیمنس نشان می دهد در آبان 1385 قرارداد شرکت راه آهن با گروه مپنا امضا شده و علیرغم توانمندی سازنده خارجی و گروه مپنا، اولین نمونه های سی بی یو حدودا 4 سال بعد در سال 1389 وارد سرویس ناوگان شرکت راه آهن شده است.

هم اکنون نیز با توجه به مشکلات موجود، قراردادهای ریلی وجود دارد که علیرغم گذشت چندین سال از زمان انعقاد قرارداد، هنوز وارد فاز اجرایی نشده است. مثل قرارداد 630 دستگاه واگن مترویی یا برقی کردن تهران مشهد.

در یک سال گذشته علیرغم همه وعده ها، هنوز شرکت راه آهن قراردادی (از داخل یا خارج) در حوزه تامین لکوموتیو منعقد نکرده است چه برسد به اینکه قرارداد موثر شده باشد و از نظر اجرایی شروع شده باشد.

در این شرایط هر روز سخت شونده تر از نظر تعاملات و ارتباطات بین المللی، وظیفه تیم ارشد مدیریتی شرکت راه آهن در خصوص لکوموتیو چیست؟

آیا باید دست روی دست گذاشت و تنها چاره کار را، تامین لکوموتیو نو دانست؟

آیا مقصر رشد منفی دو ساله اخیر در حمل بار ریلی صرفا کمبود لکوموتیو است؟

آیا ضریب در سرویس بودن لکوموتیوها در حد نرمال خود قرار دارد؟

آیا لکوموتیوهای فعال در بخش بار به سقف بهره وری خود رسیده اند؟

در این مطلب هدف این است که با بررسی دو شاخص ضریب در سرویس بودن لکوموتیوها و میزان بهره وری لکوموتیوها، راهکاری کوتاه مدت برای جواب دهی به افق نیاز در دو سه سال آینده ارایه گردد.

2- افزایش ضریب در سرویس بودن لکوموتیوها

حدود یک سوم از لکوموتیوهای موجود جزو آمار لکوموتیو در گردش شرکت راه‌آهن محسوب نمی شود. این موضوعی است که باید جداگانه به آن پرداخته شود و فعلا فرض می شود، دلایل شرکت راه آهن برای عدم لحاظ این مقدار از لکوموتیوها در آمار در گردش موجه است و بنابر این فرض می شود کل لکوموتیوها همان لکوموتیوهای در گردش هستند. در شکل 1 لکوموتیوهای فعال در شرکت راه آهن بر حسب واحد معادل ارایه شده است.

بررسی شکل 1 نشان می دهد علیرغم افزایش لکوموتیوهای در گردش، تعداد لکوموتیوهای در سرویس کاهش یافته است.

در شکل 2 نسبت لکوموتیوهای در سرویس به لکوموتیوهای در گردش یا ضریب در سرویس بودن لکوموتیوها ارایه شده است.

بررسی شکل 2 نشان می دهد متوسط این ضریب در دوره 10 ساله 1390 تا 1399 حدود 88 درصد بوده که در سال 1400 و 9 ماهه ابتدای مسال کاهش یافته و به حدود 72 درصد رسیده است.

اگر فرضا ضریب 88 درصد را مبنا قرار دهیم که قبل نیز متوسط عملی آن در در راه آهن ایران تجربه شده است، برگشت ضریب فعلی 72 درصد به 88 درصد به معنای احیا نزدیک به 100 دستگاه لکوموتیو (معادل شده با GT26) است که ارزش مالی این مقدار احیا از لکوموتیوهای موجود به حدود 6 هزار میلیارد تومان بالغ می‌ شود.

برآورد می گردد در صورت تامین یک سوم این مبلغ از سوی دولت یا منابع بخش خصوصی، در مدت زمان حدود 6 تا 12 ماه با اعمال مدیریت قوی، این ضریب به متوسط سال های قبل برگردد و یکی از الزامات برای رشد مثبت در حمل بار ریلی در فاصله کوتاهی مهیا خواهد شد.

البته در صورتی که منابع مالی دولتی برای این کار نباشد یا نخواهند یا نشود یا ... مدیریت ارشد شرکت راه آهن می تواند با کاربست روش های صحیح و استفاده از مدل های مالی برد برد، از توان بخش خصوصی تامین منابع مالی مربوطه استفاده نماید.

3- افزایش بهره وری لکوموتیوهای فعال در بخش بار

در شکل 3 وضعیت بهره وری لکوموتیوهای فعال در بخش بار ارایه شده است.

بررسی شکل 3 نشان می دهد روند افتان و خیزانی در بهره وری لکوموتیوهای فعال در بخش بار وجود داشته است اگر چه متوسط در 9 ماهه ابتدای سال 1401 نسبت به 1400 در هر دو بخش کاهشی بوده و بهره‌ وری لکوموتیوهای باری در گردش کمترین میزان خود برای 12 سال گذشته را ثبت نموده است.

همچنین کاهش 6 درصدی بهره وری لکوموتیوهای «در سرویس» فعال در بخش بار برای 9 ماهه 1401 نسبت به 1400 عجیب است.

بررسی و مقایسه با عملکرد متوسط لکوموتیوهای دیزلی در دیگر کشورها، نشان می دهد در مجموع بهره وری لکوموتیوهای دیزلی ایران در دسته لکوموتیوهای دیزلی با بهره وری خوب قرار می گیرد (مقایسه بر حسب شاخص متوسط کیلومتراژ سیر سالانه).

حتی در بخش لکوموتیوهای دیزلی مسافری زیمنس، شاید بتوان گفت جزو دسته لکوموتیوهای دیزلی مسافری با بهره‌ وری عالی در مقایسه با دیگر نمونه ها در دنیا قرار داشته باشد. (مقایسه بر حسب شاخص متوسط کیلومتراژ سیر سالانه)

با این وجود بررسی متوسط کیلومتراژ سیر روزانه لکوموتیوهای فعال در بخش بار و روند پر نوسان روزانه آن و مقایسه با نمونه های خوب در بخش لکوموتیوهای فعال «در بخش باری»، نشان می دهد امکان افزایش بهره وری 50 درصدی (به تدریج و مداوم در طول 3 سال) از همین لکوموتیوها (که حتی میانگین عمر بالایی نیز دارند)، نیز وجود دارد.

بررسی نشان می دهد در صورت نظم آهنین در تردد قطارهای باری طبق برنامه حرکت قطارهای باری برنامه ای، این امکان به وجود می آید. ترجمه دیگر افزایش بهره وری به زبان تعداد لکوموتیو، یعنی اضافه شدن نزدیک به 100 دستگاه دیگر از محل بهره وری به لکوموتیوهای موجود می باشد که نتیجه آن برای سال اول حدود 33 دستگاه است.

4- جمع بندی و پیشنهاد

مدیریت ارشد شرکت راه آهن می تواند با صرف منابع حدود یک سوم ارزش لکوموتیوهای احیا شده و کاربست روش های مدیریتی در تامین منابع مالی و به کارگیری روش های افزایش بهره وری لکوموتیوهای فعال در بخش بار موجب شود تا به طور متوسط طی سه سال آینده، سالانه حدود 66 دستگاه لکوموتیو (معادل شده با GT26) به توان ظرفیتی ناوگان کشش اضافه گردد و عملا ضمن جلوگیری از کاهش بیشتر حمل بار ریلی موجبات رشد مثبت در حمل بار ریلی را فراهم سازد.

و صد البته به طور موازی به نحوی عمل نماید که در فرصت سه ساله فراهم شده (از طریق راهکارهای فوق) درخواست خود برای تامین لکوموتیو نو با خصوصیات فنی مدرن و با تکنولوژی به روز را از سازندگان داخلی به نحوی برنامه ریزی نماید که از سال سوم لکوموتیوهای نو مربوطه وارد سرویس ناوگان ریلی ایران گردد.

* کارشناس حمل و نقل