◄ طرح «بنزین به نفر» و اصلاح تدریجی قیمت؛ دو مسیر متفاوت برای حل بحران سوخت در ایران
باتوجه به رشد سالانه مصرف بنزین و فشار مضاعف بر منابع ارزی کشور طرح بنزین به نفر یا اصلاح تدریجی قیمت کدام موفق تر خواهد بود؟
در حالی که ایران به عنوان بزرگ ترین پرداخت کننده یارانه انرژی در جهان شناخته می شود، کارشناسان حوزه انرژی دو راهکار متفاوت برای مدیریت مصرف و اصلاح سیاست های قیمتی بنزین مطرح کرده اند؛ یکی طرح «بنزین به نفر» و دیگری اصلاح تدریجی قیمت همراه با برنامه پنج ساله.
بنزین به نفر؛ سهمیه برای هر شهروند
طرح «بنزین به نفر» بر این اساس طراحی شده است که هر شهروند روزانه یک لیتر بنزین یارانه ای (حدود ۳۰ لیتر در ماه) دریافت کند. این سهمیه می تواند برای مصرف شخصی استفاده شود یا در بازار انرژی به فروش برسد.
- خانواده های بدون خودرو نیز از یارانه سوخت بهره مند می شوند.
- اثر تورمی یارانه حذف می شود، زیرا ارزش ریالی سهمیه با قیمت آزاد بنزین گره می خورد.
- بخش حمل ونقل عمومی به سمت سوخت های جایگزین مانند CNG، LPG و برق هدایت خواهد شد.
مزایای طرح برای خانوارها
یک خانواده سه نفره با سهمیه ۹۰ لیتر در ماه می تواند مازاد سهمیه خود را بفروشد و درآمدی اضافه کسب کند. این مدل علاوه بر کاهش مصرف بنزین، به شفافیت در بخش حمل ونقل عمومی و توسعه زیرساخت های سوخت جایگزین کمک می کند.
دیدگاه دیگر؛ اصلاح تدریجی قیمت
هاشم اورعی، استاد دانشگاه صنعتی شریف، معتقد است تثبیت قیمت یا افزایش ناگهانی بنزین هر دو اشتباه است. او سه گزینه پیش روی دولت را چنین توضیح می دهد:
- ثابت نگه داشتن قیمت ها → تشدید قاچاق روزانه ۲۰ تا ۳۰ میلیون لیتر.
- افزایش ناگهانی قیمت → تورم زا و ناپایدار.
- اصلاح تدریجی → افزایش سالانه ۵ تا ۱۰ درصد بیش از نرخ تورم، همراه با توسعه حمل ونقل عمومی و مقابله با قاچاق.
قاچاق و بی عدالتی یارانه ای
به گفته اورعی، یارانه بنزین بیشتر به جیب پرمصرف ها می رود و این سیاست عادلانه نیست. او تأکید می کند که پرداخت یارانه نقدی به اقشار آسیب پذیر می تواند آثار تورمی اصلاح قیمت را جبران کند.
مقایسه دو سیاست پیشنهادی برای اصلاح یارانه سوخت در ایران
| بُعد مقایسه | طرح «بنزین به نفر» | طرح «اصلاح تدریجی قیمت» |
| عدالت اجتماعی | یارانه به همه شهروندان می رسد، حتی افراد بدون خودرو؛ امکان فروش سهمیه و کسب درآمد برای خانوارها | یارانه بیشتر به مصرف کنندگان پرمصرف می رسد؛ نیازمند پرداخت نقدی جداگانه به اقشار آسیب پذیر برای جبران فشار تورمی |
| اثر تورمی | اثر مستقیم بر تورم کمتر است چون ارزش سهمیه با قیمت آزاد گره می خورد؛ فشار روانی افزایش قیمت کاهش می یابد | افزایش قیمت بنزین می تواند به طور مستقیم بر کرایه ها و کالاهای اساسی اثر بگذارد؛ نیازمند سیاست های جبرانی |
| تأثیر بر قاچاق سوخت | با واقعی شدن ارزش سهمیه و امکان فروش قانونی، انگیزه قاچاق کاهش می یابد | افزایش تدریجی قیمت می تواند فاصله با قیمت کشورهای همسایه را کم کند، اما قاچاق همچنان محتمل است |
| پایداری اقتصادی | دولت از قیمت گذاری دستوری رها می شود؛ بازار انرژی شفاف تر می گردد؛ نیازمند زیرساخت بورس انرژی و سوخت های جایگزین | در صورت اجرای مستمر و بدون توقف، می تواند منابع مالی دولت را تقویت کند؛ اما خطر توقف در دوره های انتخاباتی وجود دارد |
در حال حاضر می توان گفت دو مسیر متفاوت پیش روی سیاست گذاران قرار دارد:
- بنزین به نفر که بیشتر بر عدالت اجتماعی و کاهش قاچاق تمرکز دارد و می تواند خانوارهای بدون خودرو را هم منتفع کند و با توزیع عادلانه یارانه و امکان فروش سهمیه، عدالت اجتماعی را تقویت می کند.
- اصلاح تدریجی قیمت بیشتر بر پایداری مالی دولت و کنترل تدریجی مصرف تکیه دارد، اما اجرای آن نیازمند ثبات سیاسی و حمایت اجتماعی است و با افزایش پلکانی و برنامه ریزی پنج ساله، مصرف و قاچاق را کنترل خواهد کرد.
کارشناسان تأکید دارند که هر دو رویکرد بدون اصلاح صنعت خودرو، توسعه ناوگان حمل ونقل عمومی و حمایت از اقشار ضعیف به نتیجه نخواهد رسید.
وقتی مافیای خودروی بی کیفیت زورش از ملت ایران بیشتر است!
اگر دولتمردان عرضه دارند و فاسد نیستن، کار اصولی اینه که خودروی با کیفیت تولید بشه نه اینکه نرخ بنزین بالا و پایین بشه!