تلاش جمهوری آذربایجان برای وارد کردن چین به مسئله زنگه زور

اگر چه توافقات فوق همگی در نوع خود قابل توجه و مهم هستند ؛ اما آنچه علی اف از چین انتظار دارد موضوعی فراتر از مسائل فوق است . مهم ترین دستور کار خارجی جمهوری آذربایجان در دو سال اخیر ، تلاش برای راه اندازی دالان موسوم به زنگه زور بوده است که سرزمین اصلی جمهوری آذربایجان را از طریق ارمنستان (باریکه سیونیک) به منطقه منفصل نخجوان و از آنجا به ترکیه متصل خواهد کرد . این دالان فعلاً به دلیل مخالفت های ارمنستان به تعویق افتاده است . زیرا ایروان نگران حفظ و تداوم حاکمیت سرزمینی خود بر این مسیر ۴۴ کیلومتری است .

در عین حال ، علی اف به شدت در صدد جلب حمایت بین المللی برای احداث دالان مذکور است و چه بسا به صورت محرمانه در این خصوص با شی نیز گفتگو کرده باشد . در عین حال تمایل روزافزون چینی ها برای تنوع بخشیدن به مسیرهای تجاری از خشکی بر کسی پوشیده نیست . به ویژه این که پس از بحران اوکراین به دلیل انسداد ژئواکونومیکی مسیرهای روسیه به اروپا (موسوم به مسیر شمالی) چین بخش قابل توجهی از محموله های ترانزیتی خود را به کریدور میانی منتقل کرده است که مهم ترین بخش آن در قفقاز جنوبی از طریق راه آهن باکو - تفلیس - قارص منتقل می شود . با وجود این ، خط ریلی مورد اشاره ۸۲۶ کیلومتر طول دارد که نه تنها طولانی تر از دالان زنگزور است بلکه جوابگوی افزایش حجم محموله های تجاری در سال های آتی نخواهد بود . گفتنی است که در حال حاضر ظرفیت این خط آهن از ۱ میلیون تن به ۵ میلیون تن در سال افزایش پیدا کرده است .

جالب توجه این که در سفر رئیس بخش ارتباطات بین المللی حزب کمونیست به جمهوری آذربایجان (آوریل ۲۰۲۵) رسانه های باکو اعلام کردند که شرکت های چینی در دالان زنگه زور سرمایه گذاری خواهند کرد . اما روز بعد سفیر چین در ایروان این اخبار را تکذیب و اعلام کرد پکن بر اساس اصول بین المللی به حاکمیت و تمامیت ارضی ارمنستان احترام می گذارد و چین بر این باور است که باکو و ایروان ابتدا باید مسائل میان خود را به طرق صلح آمیز حل کنند .

پکن اگرچه مایل به بهره بردای ژئواکونومیکی از مسیرهای کوتاه تر و به صرفه تر است ؛ اما به طور سنتی تمایلی به درگیر شدن در موضوعات ژئوپلیتیکی مناطق دور دست ندارد . این در حالی است که چین به لحاظ اقتصادی می تواند نقشی سازنده در راه اندازی دالان زنگه زور ایفا نماید . اما ایران و ارمنستان به دلیل فقدان تضمین های قابل اتکا برای حفظ حاکمیت ایروان و عدم تغییرات ژئوپلیتیکی فعلاً در مقابل راه اندازی این دالان مقاومت کرده اند . لذا بعید به نظر می رسد که چین بدون توجه به نگرانی های تهران و ایراوان قصد جدی برای سرمایه گذاری در زنگه زور داشته باشد . اما در صورت تاسیس این دالان ، عبور محموله های چینی از بستر آن نقشی اساسی در تثبیت مسیر مذکور به عنوان یکی از مبادی ورودی و خروجی کریدور میانی خواهد داشت .

جمهوری آذربایجان و ارمنستان فعلا توافق کرده اند که تا حل و فصل سایر موارد اختلافی و علامت گذاری های مرزی گفتگو در مورد دالان زنگه زور را متوقف کنند . بر این اساس به نظر می رسد که علی اف به دنبال اطمینان دادن به چینی ها در مورد راه اندازی صلح آمیز دالان زنگه زور و رعایت حاکمیت سرزمینی ارمنستان است . با این وجود در دنیای روابط بین الملل قدرت حرف نخست را می زند و در بلند مدت به راحتی قواعد نگاشته شده بر روی کاغذ را تغییر خواهد داد .

شواهد در دسترس و روندهای موجود در دو سال اخیر نشان می دهد که دالان زنگه زور دیر یا زود راه اندازی خواهد شد . از این منظر حمایت از جمهوری ارمنستان به منظور برقراری موازنه قدرت در قفقاز و جلوگیری از تبدیل شدن دالان زنگه زور به یک مسیر فراسرزمینی ضرورتی مهم برای جمهوری اسلامی ایران است . همچنین آگاه سازی نمایندگان دیپلماتیک چین در تهران در مورد حساسیت های ایران در قبال دالان زنگه زور می تواند مورد توجه مقامات وزارت امور خارجه قرار گیرد .