تجارت هند و روسیه منهای مسیر ایران

توافق نامه کریدور حمل ونقل بین المللی شمال جنوب در سپتامبر ۲۰۰۰ میلادی بین سه کشور ایران، هند و روسیه منعقد شد. در حال حاضر ۱۰ عضو جدید شامل جمهوری آذربایجان، ارمنستان، قزاقستان، تاجیکستان، ترکیه، اوکراین، بلاروس، عمان و سوریه نیز به این توافق نامه ملحق شده اند.

کریدور ترانزیتی از بنادر هند آغاز و از طریق اقیانوس هند، دریای عمان و خلیج فارس به جنوب ایران وصل شده و سپس از طریق جاده و ریل به بنادر جنوبی چابهار و شهید رجایی و در نهایت از طریق دریای خزر به روسیه می رسد.

البته غیر از مسیر دریایی خزر مسیر های شرقی و غربی (مسیر زمینی) برای این کریدور نیز تعریف شده است. این کریدور با توجه به امکانات بنادر شهید رجایی و شهید بهشتی چابهار در جنوب و بنادر انزلی، آستارا و امیرآباد در شمال و همچنین روابط خوب ایران، روسیه و هند می تواند نقش کلیدی در تولید ثروت برای کشور داشته باشد .

با اتفاقات جنگ اوکراین و محدودیت های ایجادشده برای تجارت روسیه از یک طرف و همکاری های بندری ایران و هند انتظار می رفت استفاده از ظرفیت های کریدور شمال -جنوب برای جابه جایی کالا بین هند و روسیه فزونی یابد . طی سل ۲۰۲۲ میلادی و در جریان جنگ اوکراین و روسیه کل تخلیه و بارگیری کالا و کانتینر در بنادر کشور روسیه به بیش از ۸۰۰ میلیون تن رسید.

در بنادر حوزه دریای بالتیک جایی که بندر بزرگ سنت پترزبورگ قرار دارد، بیش از ۲۴۰ میلیون تن کالا تخلیه و بارگیری شد. در حوزه بنادر دریای آزوف و سیاه که محل کانون منازعات اوکراین و روسیه است، ۲۴۰ میلیون تن کالا جابه جا شد که تنها در بندر نووروسیسک نزدیک ۱۵۰ میلیون تن کالا تخلیه و بارگیری شده است. در حوزه دریای خزر مجموع عملکرد بنادر آستاراخان، اولیا و ماخاچ قلعه فقط به شش میلیون تن کالا رسید که تقریبا 1.5 درصد کل تخلیه و بارگیری حوزه دریاهای بالتیک، ازوف و سیاه بوده است.

با نگاهی به آمار و ارقام فوق مشخص می شود در شرایطی که مسئولان سیاسی کشور های ایران و روسیه تأکید بر جابه جایی ۳۰ میلیون تن کالا از طریق کریدور شمال-جنوب داشتند، اما عملا جابه جایی کالا از مسیر دریایی و حتی از مسیر شرق (روسیه-قزاقستان-ترکمنستان) و مسیر غربی (روسیه-آذربایجان) نیز قابل توجه نبوده است. تجارت و جابه جایی کالا بین روسیه و هند در سال ۲۰۲۲، ۸۰ میلیون تن کالا بوده است که حتما از مسیرهایی غیر از کریدور شمال جنوب و بدون نیاز به عبور از قلمرو ایران جابه جا شده اند.

در این راستا شرکت های بزرگ حمل ونقل دریایی روسیه از قبیل شرکت DELO،FESCO و RUSCON با ارائه سرویس های حمل ونقل چندوجهی از هر نقطه روسیه جابه جایی کانتینر را از بنادر نووروسیک و سنت پترزبورگ به بنادر غرب هند افزایش داده اند .

نکته جالب این است که حتی شرکت های صاحب کانتینر (NVOCC) هندی به دنبال ارسال کانتینر از این مسیر هستند در حالی که باکس اپراتورهای هندی طی سال های اخیر از همکاری با گروه کشتی رانی جمهوری اسلامی برای انتقال کانتینر حداقل از مسیر چابهار هم استقبال نمی کردند . اقدامات اشاره شده فوق باعث شده است گردش تجاری بین هند و روسیه در سال ۲۰۲۲ به ۳۳ میلیارد دلار برسد که از رشد قابل توجهی نسبت به سال ۲۰۲۱ برخوردار است.

در حالی که جابه جایی کالا و کانتینر به صورت مستقیم بین روسیه و هند در حال افزایش است. مطمئنا زیرساخت ها، جذابیت ها و ترانزیت تایم کریدور شمال جنوب به گونه ای بوده است که نتوانسته جذابیت هایی را برای صاحبان کالا و کانتینر ایجاد کند تا فعالان اقتصادی، فورواردها و صاحبان کالا بدون سفارش مسئولان دولتی کریدور شمال -جنوب را برای جابه جایی کالا انتخاب کنند.