دورنمای پیوند ایران و افغانستان در جاده چینی

 «پیوستن ایران و افغانستان به کریدور کمربند جاده ای چین، می تواند به تحول در روابط اقتصادی دوکشور و گسترش همکاری های بین المللی منجر شود. در این طرح که بیش از یک هزار و ۳۰۰میلیارد دلار توسط چین هزینه شده و شامل همکاری بیش از ۱۵۰کشور است، می تواند تحول عظیمی در روابط اقتصادی و تجاری ایران و افغانستان ایجاد کند». این جملات بخش هایی از صحبت های مصطفی نخعی، نماینده مردم شهرستان های نهبندان و سربیشه در مجلس شورای اسلامی است. او این صحبت ها را چندروز پیش از این و در اجلاس توسعه همکاری های مشترک ایران و افغانستان مطرح کرده است.
به گزارش تین نیوز به نقل از اقتصاد سرآمد، هرچند طی ماه های گذشته موضوع اتصال ریلی میان ایران و چین و فعال شدن خط تجاری ریلی میان این کشورها بیشتر مورد توجه بوده است، اما نمی توان از اهمیت اتصال جاده ای چشم پوشی کرد. مسیر ریلی از طریق کریدور خواف-هرات، ایران را به هرات در افغانستان متصل می کند و به عنوان بخشی از کریدور چین-ایران-افغانستان در نظر گرفته شده است. علاوه بر این، افغانستان در حال ایجاد یک جاده اتصال به چین از طریق «کریدور واخان» است که یک مسیر جاده ای مهم در این زمینه محسوب می شود.
در سال های اخیر، ابتکار کمربند و جاده چین به عنوان یکی از بزرگ ترین پروژه های زیرساختی جهان، نقش کلیدی در اتصال اقتصادی و تجاری کشورها ایفا کرده است. اخیراً، اخبار بین المللی حاکی از تلاش های چین برای ادغام رسمی افغانستان در این ابتکار و تقویت اتصالات با ایران است. ایران که از سال ۲۰۱۹ به کمربند و جاده چین پیوسته، اکنون با پروژه های جدید مانند ساخت جاده ای از طریق کریدور واخان افغانستان، نقش محوری تری در این شبکه ایفا می کند. 

تلاش چین برای همسویی افغانستان و ایران
بررسی اخبار منتشرشده از سوی رسانه های بین الملل نشان می دهد که در ماه آگوست سال جاری میلادی، وزیر خارجه چین در دیدار با مقامات طالبان در کابل، پیشنهاد ادغام رسمی افغانستان در BRI را مطرح کرد. چین علاقه مند به بهره برداری از معادن افغانستان و گسترش زیرساخت های حمل ونقل است. این مذاکرات شامل سرمایه گذاری در معادن و اتصال افغانستان به شبکه BRI از طریق پاکستان و ایران می شود.
چین همچنین در حال ساخت جاده ای جدید از طریق کریدور واخان افغانستان است که این کشور را مستقیماً به ایران متصل می کند و مسیر سریع تری برای واردات نفت ایران فراهم می آورد. این پروژه، بخشی از تلاش چین برای دور زدن مسیرهای تحت نفوذ غرب است. ایران نیز در سال ۲۰۲۵، با امضای ۲۲یادداشت تفاهم با چین در زمینه زیرساخت و تجارت، روابط خود را تقویت کرده است. این موضوع نشان دهنده علاقه چین به استفاده از موقعیت جغرافیایی ایران و افغانستان برای گسترش نفوذ اقتصادی خود است. 
مطابق برخی گزارش ها، تاکنون بیش از ۱۵۰کشور به BRI پیوسته اند و افغانستان در آستانه عضویت رسمی قرار دارد. از طرف دیگر پیوستن ایران به BRI مزایای اقتصادی قابل توجهی دارد. از نظر اقتصادی، این ابتکار می تواند تجارت ایران را افزایش دهد، سرمایه گذاری خارجی را جذب کند و زیرساخت های حمل ونقل را توسعه دهد.

چشم انداز همکاری های ژئوپلیتیکی و اقتصادی
مطالعات نشان می دهد که اجرای موفق BRI می تواند همکاری اقتصادی منطقه ای را تقویت کرده و اقتصاد ایران را احیا کند، به ویژه با کاهش فشار تحریم ها از طریق مسیرهای جایگزین. برای مثال، افزایش صادرات انرژی ایران به چین و سرمایه گذاری در پروژه های انرژی، می تواند درآمدهای ارزی را افزایش دهد. همچنین ایجاد شغل و افزایش درآمدهای مالیاتی از پروژه های زیرساختی پیش بینی می شود.
از منظر ژئوپلتیکی نیز BRI به ایران کمک می کند تا وابستگی به غرب را کاهش دهد و نفوذ خود در اوراسیا را افزایش دهد. این کریدور، ریسک های دریایی مانند تنگه هرمز را دور می زند و مسیرهای امن تری برای تجارت فراهم می کند. چین از طریق ایران، به بازارهای خاورمیانه و اروپا دسترسی بهتری پیدا می کند و در مقابل، ایران می تواند از حمایت چین در برابر تحریم های آمریکا بهره ببرد. این همکاری، بخشی از استراتژی «نگاه به شرق» ایران است و می تواند تعادل ژئوپلیتیکی منطقه را به نفع محور شرقی تغییر دهد.
ابتکار کمربند و جاده چین که گاهی به عنوان «جاده ابریشم جدید» شناخته می شود، یکی از جاه طلبانه ترین پروژه های زیرساختی جهان است و هدف آن اتصال آسیا، آفریقا و اروپا از طریق شبکه ای از جاده ها، راه آهن و بنادر است. عبور این کریدور از افغانستان و ایران، اهمیت استراتژیک بالایی دارد. افغانستان، با موقعیت جغرافیایی خود به عنوان پلی بین آسیای مرکزی و جنوبی، نقش کلیدی در اتصال چین به ایران ایفا می کند. کریدور واخان که تنها ۷۶کیلومتر طول دارد، مسیر مستقیم چین به ایران را فراهم می کند و دسترسی به منابع معدنی افغانستان مانند لیتیوم و مس را تسهیل می بخشد.

آینده ترانزیتی ایران در کمربند و جاده چین
برای ایران، این کریدور بخشی از احیای جاده ابریشم باستانی است و ایران را به هاب ترانزیتی تبدیل می کند. عبور از افغانستان، ریسک های امنیتی را دارد، اما مزایای اقتصادی مانند افزایش تجارت با آسیای مرکزی را به همراه دارد. این مسیر، چین را قادر می سازد تا نفت ایران را سریع تر وارد کند و وابستگی به مسیرهای دریایی پرریسک را کاهش دهد. اهمیت ژئوپلیتیکی آن در ایجاد ثبات منطقه ای و کاهش نفوذ غرب نهفته است.
در آینده، چشم انداز ترانزیتی ایران روشن است. با اجرای BRI، تجارت در کریدورهای ایران می تواند ۳۰درصد افزایش یابد و سرمایه گذاری مستقیم خارجی تا ۷۰درصد رشد کند. این ابتکار، رقابت با کریدورهای رقیب مانند کریدور میانی (از طریق قزاقستان) را افزایش می دهد، اما ایران را به مرکز رشد اقتصادی مرکزی آسیا تبدیل می کند. چالش هایی مانند ریسک های امنیتی در افغانستان و تحریم ها وجود دارد، اما پتانسیل برای همکاری بیشتر با چین و هند، آینده ای پررونق را نوید می دهد.
پیوستن ایران و افغانستان به BRI، نه تنها یک تحول اقتصادی بلکه یک تغییر ژئوپلیتیکی عمده است که می تواند تعادل قدرت در منطقه را تغییر دهد. با تمرکز بر زیرساخت ها، این کریدور می تواند ایران را به هاب ترانزیتی تبدیل کند و مزایای بلندمدتی برای همه طرف ها به ارمغان آورد. بااین حال، موفقیت آن به مدیریت ریسک های امنیتی و سیاسی بستگی دارد.

امنیت محور توسعه حمل ونقل
چین که یکی از اصلی ترین بازیگران منطقه ای در زمینه سرمایه گذاری در کریدورهای بین المللی به شمار می رود، با وجود اهمیت ژئوپلیتیک واخان، تاکنون تمایلی به توسعه آن نشان نداده است. نگرانی پکن از انتقال ناامنی و افراط گرایی به مرزهای غربی خود، سبب شده این کشور راهبرد احتیاطی در قبال افغانستان اتخاذ کند و پروژه های زیرساختی را به تعویق بیندازد.
استان سیستان و بلوچستان و نوار ساحلی مکران از موقعیت جغرافیایی ویژه ای برخوردار است؛ موقعیتی که می تواند ایران را به یکی از گره های اصلی شبکه حمل ونقل بین المللی متصل کند. بااین حال، کمبود زیرساخت هایی نظیر راه آهن و آزادراه در مسیرهای اصلی استان و کندی در بهره برداری از ظرفیت بنادر مهم واقع در چابهار و پروژه های مرتبط با توسعه سواحل مکران نشان می دهد که این مزیت ژئوپلیتیک، هنوز منفعت چشمگیری برای ایران نداشته است.
مسائل امنیتی در خاک همسایگان شرقی ایران، یکی از چالش های جدی ایران برای اجرای پروژه های توسعه ای در استان سیستان و بلوچستان بوده است. به این ترتیب بیراه نیست اگر عقب ماندگی آشکار توسعه در این استان به ویژه در بخش حمل ونقل را به مسئله امنیت نسبت داد. به باور کارشناسان؛ امنیت باید به عنوان مقدمه توسعه ظرفیت های حمل ونقلی در جنوب شرق کشور و مرزهای آبی ساحل عمان، در سیاستگ ذاری کلان این بخش مورد توجه قرار گیرد.