◄ بررسی خسارات جانبی حمل و نقل از تصادف تا آلودگی هوا و ترافیک
عباس قربانعلی بیک: به نظر می رسد در ایران در مجموع، هزینه های تصادفات، ترافیک و آلودگی هوا درحالی حدود ۲۰% از تولید ملی را هدر می دهد، این آمار مبین ضرورت توجه به خسارات اقتصادی هزینه های جانبی حمل و نقل ناشی از تصادفات، آلودگی هوا، ترافیک ... است.
عباس قربانعلی بیک: اتحادیه جهانی راه آهن ها (UIC): هزینه های جانبی حمل و نقل (External Costs) به هزینه هایی اطلاق می شود که کاربران حمل و نقل ایجاد می کنند، اما توسط خودشان پرداخت نمی شود و جامعه بار مالی آن را تحمل می کند. این هزینه ها شامل تصادفات، آلودگی هوا، تغییرات اقلیمی، آلودگی صوتی، ترافیک و تخریب زیرساخت هاست. (در ایران یارانه سوخت را هم باید افزود).
چند نکته مهم:
به گزارش پژوهشکده آمار (1398):
1) بر مبنای آمار سازمان بهداشت جهانی (WHO) در خصوص تصادفات جاده ای در سال ۲۰۱۸، تعداد سالانه تلفات رانندگی در جاده ها ۱.۳۵ میلیون نفر بوده به طوری که هر ۲۴ ثانیه یک نفر در جاده های جهان کشته می شود. مرگ و میر ناشی از تصادفات جاده ای به عنوان یکی از عوامل شایع مرگ در رده های سنی ۵ تا ۲۴ سال، بیشترین آمار را دارد.
2) به گزارش UIC از اتحادیه اروپا در ۲۰۲۲، تفاوت هزینه های جانبی دو روش چنین بوده است (External Costs Dynamic Dashboard):
الف) هزینه جانبی حمل و نقل مسافری جاده ای: ۵۷۳ میلیارد یورو.
ب) هزینه جانبی حمل و نقل مسافری ریلی: تنها ۱۰ میلیارد یورو.
ج) هزینه جانبی حمل و نقل باری جاده ای: ۱۹۸ میلیارد یورو.
د) هزینه جانبی حمل و نقل باری ریلی: تنها ۴.۴ میلیارد یورو.
3) این ارقام نشان می دهد سفر با خودروی شخصی ۱۷ برابر و حمل بار جاده ای ۲۳ برابر پرهزینه تر از معادل ریلی آن برای جامعه است. در اروپا، بخش جاده مسئول ۸۴ تا ۹۴% کل هزینه های جانبی حمل و نقل است، در حالی که سهم ریلی کمتر از ۲% است.
4) در ایران، این عدم توازن به بحرانی ملی تبدیل شده، در سال ۱۴۰۲، تلفات جاده ای به ۲۰,۰۴۵ کشته و بیش از ۳۹۱ هزار مجروح منجر شد. هزینه های اقتصادی این تصادفات بین ۶ تا ۷% تولید ناخالص داخلی برآورد می شود (دو برابر میانگین جهانی).
5) به گزارش شرق (14040918): براساس گزارش جدید State of Global Air 2025، آلودگی هوا مسئول حدود 8 میلیون مرگ زودرس در جهان بوده، از این تعداد: 4.9 میلیون مرگ ناشی از ذرات معلق ریز (PM2.5) در هوای آزاد، 2.8 میلیون مرگ ناشی از آلودگی هوا در محیط های خانگی، حدود 470 هزار مرگ به اُزن سطح زمین و 626 هزار مرگ به آلزایمر نسبت داده شده است.
6) به گزارش خبرگزاری تسنیم (14040223)، وزیر بهداشت در مراسم دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی گفت: سالانه 50 هزار مرگ منتسب به آلودگی هوا داریم و به گزارش فارس (14030918)، قاتل خاکستری سالانه جان ۷ هزار نفر را در تهران می گیرد.
7) با این ترتیب به نظر می رسد در مجموع، هزینه های تصادفات ، ترافیک و آلودگی هوا درحالی حدود ۲۰% از تولید ملی را هدر می دهد که یکی از مهمترین اهداف برنامه پنج ساله هفتم رشد اقتصادی 8% (مشابه اهداف برنامه های قبل) ولی هیچگاه محقق نگردید.
8) این آمار مبین ضرورت توجه به خسارات اقتصادی هزینه های جانبی حمل و نقل ناشی از تصادفات، آلودگی هوا، ترافیک ... است.
9) به گزارش اقتصادآنلاین (14020915): در مجموع سالانه حدود ۷۰۱ هزار تن آلودگی در تهران منتشر می شود که حدود ۵۷۸ هزارتن آن مربوط به «منابع متحرک آلاینده، خودروها» بوده که بیش از ۶۰% ذرات معلق و ۸۲% گازهای آلاینده را تولیدمی کنند.
10) بر اساس گزارش کمیسیون حمل و نقل ترکیبی انگلیس (2004) محاسبه هزینه جانبی بر اساس ارزش آماری جان (VSL) و ارزش یک ساعت وقت محاسبه میشود که در فرانسه 1 میلیون یورو و 17 یورو برساعت (تین 271019) برای مسافرین قطار بود.
11) با نرخ دیه و ارزش وقت 6 دلار برای هرساعت وقت، میتوان هزینه جانبی را با دقت قابل قبول برای ایران محاسبه نمود.
12) در قانون مدیریت سوخت سهم 30% برای بار و 18% مسافر راه آهن تعیین شد، ولی سهم بار در 1403 همچنان 8% است.
13) راهکار اصلی جهانی برای خروج از این بحران، «درونی سازی هزینه های جانبی» بر اساس اصل «آلاینده پرداخت کننده» است. این به معنای انعکاس هزینه های جانبی در قیمت ها با روشهایی مانند عوارض جاده ای متناسب با پیمایش و آلایندگی ... است.
14) تجربیات ژاپن با عوارض جاده ای بالا و رسیدن به سهم ریلی ۳۴%، مؤثر بودن این رویکرد را نشان می دهد (تین 310771).
با پذیرش سوخت و خودرو به عنوان عوامل مشترک افزایش هزینه های جانبی و فشار تورمی، رویکرد خودرو ارزان-سوخت گران (خاسگ) میتواند این بحران را مرتفع نماید (تین 277415)، که منطبق با تاکید مقام معظم رهبری در دیدار دولت سیزدهم بر تدوین پیوست عدالت برای کلیه لوایح و مصوبه ها میباشد (تین 237982) و اولویت بندی پروژه ها را تدقیق مینماید (تین 262015).
هزینه جانبی حمل و نقل جاده ای و ریلی External Cost ، خسارات تصادفات، آلودگی، ترافیک و ...
۱۶ دقیقه، ۳۰ مگ
* گزارهنمای گویا از NotebookLM
هزینه جانبی حمل و نقل جاده ای و ریلی External Cost ،خسارات تصادفات، آلودگی، ترافیک و ...
۸ دقیقه، ۴۴ مگ
هزینه جانبی حمل و نقل جاده ای و ریلی External Cost
خسارات تصادفات، آلودگی، ترافیک و ...
۱۶ دقیقه، ۳۰ مگ
