◄ اثر پروانه‌ ای و فرصت هایی برای بازنشستگان راه‌ آهن

عباس قربانعلی بیک: براساس گزارش (MIT Technology Review, 20110222) پنجاه سال پیش، ادوارد لورنز (Edward Norton Lorenz)، استاد ریاضیات و هواشناسی MIT، در حال کار با یک مدل کامپیوتری پیش بینی آب و هوا بود که از ۱۲ متغیر مانند دما و سرعت باد استفاده می کرد. هنگام تکرار یک شبیه سازی، به جای وارد کردن عدد دقیق ۰.۵۰۶۱۲۷آن را به ۰.۵۰۶ گرد کرد. وقتی پس از یک فنجان قهوه بازگشت، با کمال تعجب دید که این تغییر کوچک، نتیجه شبیه سازی را به طور کامل دگرگون کرده است. لورنز در سال ۱۹۶۳ نشان داد که حتی سیستم های ساده نیز می توانند رفتار آشوبناک (chaotic) از خود نشان دهند، (نظریه آشوب، Chaos Theory، شاخه ای از ریاضیات است که به مطالعه سامانه های پویای آشوب ناک می پردازد؛ سامانه هایی که بی نظمی آن ها، در ظاهر، تصادفی است اما در واقع، از الگوها و قوانین قطعی پیروی می کند که به شدت به شرایط اولیه حساسند).

• کشف لورنز، بنیان های فیزیک نیوتنی و دیدگاه "جهان ساعت وار (clockwork universe) را به چالش کشید. براساس نظریه های کلاسیک، اگر شرایط اولیه یک سیستم را دقیقاً بدانیم، می توانیم آینده آن را به طور قطعی پیش بینی کنیم، چیزی که نیوتن در قرن هفدهم و لاپلاس در قرن نوزدهم بر آن تأکید داشتند. اما لورنز نشان داد که حتی اگر قوانین حاکم بر یک سیستم قطعی (deterministic) باشند، پیش بینی بلندمدت عملاً غیرممکن است، زیرا کوچکترین خطاها یا نادقیق ها به سرعت تشدید می شوند. او در سال ۱۹۷۲ با ارائه مقاله ای تحت عنوان "آیا بال زدن یک پروانه در برزیل می تواند باعث توفان در تگزاس شود؟"، مفهوم اثر پروانه ای را عمومی کرد. در دهه ۱۹۷۰، زیست شناسان دریافتند که نوسان جمعیت گونه های جانوری نیز از الگوهای آشوبناک پیروی می کند. به مرور، نظریه آشوب در علوم مختلف از زمین شناسی و فیزیک گرفته تا اقتصاد و پزشکی کاربرد پیدا کرد. هنگامی که او حل معادلات خود را روی نمودار ترسیم کرد، شکلی شبیه بال های پروانه پدید آمد. این نمودار نشان می داد که سیستم های آشوبناک، اگرچه غیرقابل پیش بینی هستند، اما در محدوده های خاصی حرکت می کنند و کاملاً تصادفی عمل نمی کنند. لورنز تا پایان عمر (۲۰۰۸) به تحقیقات خود ادامه داد و تأثیر عمیقی بر بهبود پیش بینی گذاشت.

• نمایندگان مجلس با تصویب قانون مترقی مدیریت سوخت در 1386 برای رسیدن سهم حمل و نقل بار ریلی به 30 درصد و مسافر به 18 درصد تا 1390 و تمدید چندین باره آن از جمله تاپایان برنامه هفتم، دستاورد قابل توجهی را مشاهده نکردند (تین 240433).

• هرچند برخی همکاران این ناکامی را به کمبود منابع ارزی، قیمت سوخت پایین، تحریم و ... نسبت می دهند ولی نباید از تاثیر روش های غلط برخی همکاران داخل و خارج راه آهن در طراحی شبکه، خرید، ساخت ناوگان، تعمیر و نگهداری و بهره برداری غفلت نمود که بخش قابل توجهی از آن با آموزش حین کار، انتقال تجربیات پروژه ها، ماموریت ها ...، قابل بهبود و اصلاح است.

• مکررا در برخورد با برخی بازنشستگان صنعت ریلی ... و مواجهه با کاهش انگیزه و روحیه این عزیزان عرض می کنم که شما بازهای نشسته اید و حکایت نظریه اثر پروانه ای را برای ایشان شرح می دهم و اینکه حتی اگر توان و اثر ما به اندازه یک پروانه باشد هم می تواند در تحولات و بهبود راه آهن یا سازمان مربوطه موثر واقع شود، به ویژه اینکه صدا و سیما در انتقال تجربیات ریلی (مانند سینما آی کیو) ... کوتاهی نموده و گزارش شفاهی و حضوری همکاران از ماموریت خارجی و تجربیات دیگر کشورها که سه دهه پیش نتایج بسیار مفیدی داشت متوقف شده و سبب کاهش شدید بهره وری ناوگان، شبکه و نیروی انسانی و اتلاف منابع محدود شده است.

• تعطیلی مرکز تحقیقات (باقی ماندن پوسته ظاهری و شکلی آن)، ناکارآمدی دفاتر مهندسی، انتقال اموربین الملل به واحد غیرمرتبط، خصوصی سازی نامناسب، پدیده درهای گردان ... و سایر عوامل ضد انگیزشی این مشکلات را تشدید نموده است (تین 252620).

• با الهام از داستان سفر هدهد به سرزمین سبا (آیه 20 نمل) و اثر پروانه ای و با توصیه (آیه 46 سبا)، بازنشستگان می توانند سرنوشت صنعت را متحول نموده و طبق بند 2 ماده 111 قانون برنامه هفتم در زمینه بهره وری هم مورد تشویق قرار گیرند. علاوه بر این، با تشکیل شرکت ها (یا تعاونی های تخصصی کوچک با استفاده از ظرفیت بند ب سیاست های ابلاغی اصل 44 رهبر معظم انقلاب) در فعالیت های بازسازی یا ارتقای ناوگان متوقف به ویژه لوکوموتیوهای مانوری و ...، نگهداری خطوط، علائم ... هم نقش موثری ایفاء نمایند.