◄ تاب آوری زیربناهای حمل و نقل در برابر نوسانات بودجه نگهداری/ رابطه کمبود بودجه و افزایش شدت تصادفات جاده ای

محمد اسمعیل علیخانی:

حکایت:

مردی روستایی اسب نازنین اش مرد،  لاشه اسب را زیر سایه درختی چال کرد و بر مزار او زاری می کرد، اهالی ده او را تسلی می دادند، او می گفت این اسب جواهر بود، جیره روزانه اش یک من جو و  پنج من یونجه بود، طی مدت ۶ ماه  به تدریج از جو کم کردم تا به صفر رسید. به مرور از یونجه هم کم  می کاستم. در نهایت در اصطبل آب هم نمی دادم‌ کارش را به خودش حواله داده بودم  هر وقت به صحرا می رفتیم او  می چرید و از جویی هم آب می نوشید، در نتیجه حتی نیازی به  سرکشی و تیمار هم نداشت،  با هم دوستان خوبی شده بودیم. بیچاره خار می خورد و بار می برد،  تازه عادت کرده بود که در اصطبل هیچ نخورد و نیاشامد که مرد.

————

طی یکی دو دهه گذشته موضوع تامین منابع مالی و وجود سازمان و تشکیلات لازم برای نگهداری راه ها بی شباهت به داستان اسب آن روستایی نیست.

مرتبا تصادفات و کشته های جاده ای افزایش می یابد ولی کمتر چاره جویی می شود.

با آنکه به زعم بسیاری کارشناسان،  زیربنا کمترین نقش در خلق حوادث جاده ای  را دارد، اما به تحقیق از علل عمده تشدید تصادفات است.

 اثر ناهمواری سطح راه در تشدید تصادفات را اساتید و فرهیختگان روسازی راه به طور مرتب تکرار و اخیرا به تفصیل بیان فرموده اند. که من هم پیشنهاد تقلیل حداکثر سرعت مجاز را دادم. یکی از  دلایلی که راهداری در بسیاری کشورهای در حال توسعه از آن متاثر است، جاذبه های نوسازی، روی آنتن رفتن مراسم کلنگ زنی  و از آن مهمتر افتتاح است. هرچه وضع اقتصادی کشور ضعیف تر می شود مراسم افتتاح بزرگ و بزرگتر می شود، زمانی رئیس جمهور  یک راه آهن ۷۰۰ تا ۹۰۰ کیلومتری ویا آزادراه های ۱۰۰ تا ۲۰۰ کیلومتری یا یک پالایشگاه و کارخانه ..  را افتتاح می کرد و به تدریج کار به افتتاح یک باند از یک پل و یا یک تونل رسیده و اگر در روی همین پاشنه بچرخد کار از این سطح هم نازلتز خواهد شد.

 به هرحال اولویت تام امور نگهداری تدریجا به محاق فراموشی سپرده می‌شود و خطر آن وجود دارد که برای امور نگهداری ساده انگارانه دست به دامان خیرین هم بشوند.

 در مقاله ای نقل از بانک توسعه آسیایی  در کنفرانسی در مانیل گفتم که بیشترکشورهای توسعه نیافته و در حال توسعه شیفته گلنگ زنی و مراسم افتتاح هستند و ماهم سالهاست در حالی اسیر این توهم شده ایم، که بر اثر کمبود منابع روز به روز از عظمت کارها و اهمیت آنها کاسته می شود، و این در حالی است که همه کار هم در این دولت انجام نشده….

 شوربختانه در سایه این کارهای کوچک  و علیرغم افزایش تعداد و طول زیربناها سال به سال از بودجه نگهداری آنها (  باتوجه به نرخ تورم بی امان ) به نرخ ثابت کاسته می شود.

طی مقالات مختلف هزینه انواع نگهداری برای یک کیلومتر راه اصلی به ماخذ نرخ های بانک جهانی وبا ملاحظه مزیت های نسبی کشورمان ( مشتمل بر ارزان بودند ستمزدنیروی انسانی، سوخت و مواد و مصالح) مشتمل بر هزینه های:

 - نگهداری جاری سالانه

- نگهداری پنج ساله: درز گیری و مرمت سطح با نازکترین لایه مصالح ریز دانه هر ۵ سال یک بار

 - بهسازی شامل تراشیدن رویه آسفالته به ضخامت متوسط ۵ سانتیمتر و روکش جدید هر ۱۵ سال یک بار

جمعا ۸۰۰۰ دلار‌ برای نگهداری هر کیلومتر راه اصلی در سال هزینه در بردارد.

تذکر: عدد بالا و سه نوع نگهداری متوسط لازم برای امور نگهداری است، دامنه آیتم های نگهداری متنوع و کلیه اقدامات فهرست بهای امور نگهداری را در بر می گیرد.

برای برآورد کف بودجه لازم طول همسنگ راه های اصلی را برآورد و …. بافرض آنکه طول همسنگ راه های کشور مشتمل بر آزادراه، بزرگراه، اصلی درجه یک اصلی، فرعی درجه یک و دو حدود ۲۰۰،۰۰۰ کیلومتر باشد، بودجه سالانه نگهداری ۱.۶ میلیارد دلار برآورد می شود. 

 در مورد راه های روستایی و اهمیت غیر آسفالته ماندن آنها باتوجه به:

- در ارتقای راه از روستایی به فرعی و.. اغلب به دلیل نازل بودن طرح هندسی راه روستایی رها و‌ محور جدیدی تهیه و اجرا می شود.

بنابراین آسفالته نمودن آنها کاری بیهوده است.

 آسفالته نمودن این راه ها موجب افزایش غیر منطقی سرعت و تعداد و شدت تصادفات جاده ای می شود.

------

برای اولویت بخشیدن به امور نگهداری ضروریست تا آنجا که ممکن است  نمایندگان مجلس، مقامات استان و مسئولان وزارت راه امور نگهداری را اهمیت ببخشند و برای انجام آنها مراسم ویژه برگزار کنند: مدال و نشان و‌ پاداش…

بارها گفته و باز هم می گویم؛ مادام که محدودیت منابع حاکم، امور نگهداری معطل و  تصادفات جاده ای بی امان رو به افزایش است، نوسازی جز در قطعات مفقوده و تنگناهای حادثه آفرین کاری خلاف بلکه غیر اخلاقی است.

در خاتمه بدیهی است در بین عوامل موثر در زیر تقلیل تعداد و شدت تصادفات، خطاهای انسانی، استاندارد بودن وسایط نقلیه و اعمال قوانین و مقررات  اهمیت بیشتری از  زیربناهای جاده ای دارند، اما با تداوم‌ ضعف نگهداری و طراحی به تدریج ناهمواری سطح راه ها و حداقل بودن بعضی پارامتر ها در طراحی، روز به روز بر تعداد و شدت تصادفات خواهد افزود.