◄ بازنگری تجارت اوراسیا با توافق مسکو دهلی بر توسعه کریدور شمال جنوب

محمد مهدی کریمی قهی:  توافق راهبردی هند و روسیه در قالب «نقشه راه چشم انداز ۲۰۳۰» مسیر تازه ای در همکاری های اقتصادی و ژئوپلیتیکی دو قدرت بزرگ آسیایی ترسیم کرده است؛ مسیری که ستون اصلی آن بر توسعه هرچه بیشتر کریدور حمل و نقل بین المللی شمال جنوب (INSTC) استوار شده و ایران در میانه این محور، نقش بی بدیلی دارد.

این توافق که طی دیدار نارندرا مودی و ولادیمیر پوتین در دهلی نو نهایی شد، چرخش معناداری در راهبردهای تجاری دو کشور نشان می دهد؛ چرخشی که نتیجه بی ثباتی های فزاینده در زنجیره تأمین جهانی، اختلال در تجارت سنتی شرق غرب و فشارهای تحریمی غرب بر روسیه است.

چرا مسکو به مسیر ایران تکیه می کند؟

روسیه طی دو سال گذشته بیش از هر زمان دیگری در تلاش بوده وابستگی تاریخی خود به مسیرهای اروپایی را کاهش دهد. محدودیت های مالی، اختلال در مسیرهای غربی و نیاز به دسترسی پایدار به بازارهای جنوب و شرق، مسکو را به سمت بازسازی شبکه های تجاری هدایت کرده است.

در این چارچوب، کریدور شمال جنوب نه یک پروژه کوتاه مدت، بلکه بخش بنیادین استراتژی بلندمدت روسیه برای تنوع بخشی به مسیرهای صادراتی محسوب می شود. 

کارشناسان می گویند این مسیر می تواند صادرات روسیه از غلات تا انرژی و مواد معدنی را با کمترین ریسک از خاک ایران به خلیج فارس، شرق آفریقا و حتی آسیای جنوب شرقی منتقل کند؛ مسیری که در ساختار سنتی تجارت روسیه وجود نداشت.

سه مسیر برای یک کریدور راهبردی

کریدور شمال جنوب یا INSTC از سه شاخه اصلی تشکیل شده که هر کدام در سطح متفاوتی از توسعه قرار دارند:

• شاخه شرقی از مسیر قزاقستان و ترکمنستان، فعال ترین مسیر کنونی است و زمان تحویل کوتاه تری دارد.
• شاخه غربی که از آذربایجان یا ارمنستان عبور می کند، هنوز تکمیل نشده اما روسیه با دادن وام 1.6 میلیارد یورویی به خط آهن رشت آستارا قصد دارد این حلقه حیاتی را کامل کند.
• شاخه دریایی که ترکیب حمل و نقل دریایی و زمینی از دریای خزر را به کار می گیرد و نقش مکمل دو مسیر زمینی را دارد.

روسیه به طور موازی در حال پیشبرد توسعه هر سه شاخه است تا یک شبکه چند مسیره قابل اتکا ایجاد کند.

سود هند از مسیر ایران

دهلی نو نیز این کریدور را فرصتی برای کاهش زمان و هزینه حمل و نقل می داند. با بهره گیری از مسیر ایران، حمل دریایی ۴۰ روزه از کانال سوئز می تواند به یک مسیر ۲۰ تا ۲۵ روزه تبدیل شود. هند همچنین می تواند با این مسیر به بازارهای آسیای مرکزی، روسیه و قفقاز نفوذ بیشتری پیدا کند.

همزمان پیشرفت مذاکرات تجارت آزاد میان هند و اتحادیه اقتصادی اوراسیا، اهمیت این کریدور را برای دهلی دوچندان کرده است.

چشم اندازی که بدون ایران کامل نمی شود

اگرچه INSTC اکنون فعال است، اما همچنان با چالش هایی همچون هماهنگی گمرکی، ضعف برخی زیرساخت ها و محدودیت های عملیاتی از جمله چالش های مرزی، روبه روست. با این حال، کارشناسان معتقدند پتانسیل رشد این پروژه در دهه آینده بسیار قابل توجه است.

به گفته تحلیلگران ایرانی، تحولات ژئوپلیتیکی اخیر و تغییر مسیر تجارت جهانی، فرصتی کم نظیر برای ایران ایجاد کرده تا نقش خود را از یک مسیر عبوری به یک بازیگر تعیین کننده در اقتصاد اوراسیا ارتقا دهد.

کریدور شمال جنوب اکنون به یکی از محورهای اصلی بازآرایی اقتصادی منطقه تبدیل شده و ایران، قلب تپنده این شریان است؛ شریانی که آینده تجارت اوراسیا را بازتعریف خواهد کرد.