◄ فروش بلیط هواپیما؛ جدالی پیچیده میان منافع پنهان، عدم شفافیت ساختاری و عطش واسطه‌ گری

خلیل الله معمارزاده: در هیچ کجای جهان، فروش یک صندلی در یک هواپیما در بازار توزیع تا این حد به جدالی پیچیده میان منافع پنهان، عدم شفافیت ساختاری و عطش واسطه گری بدل نشده است که در بازار ایران امروز شاهد آن هستیم. در کشوری که پرواز نه فقط ابزار جابه جایی، بلکه کالایی سوداگرانه شده، پرسش اینجاست: چه بر سر «فروش بلیت» آمده که چنین به باتلاقی از ترفندهای غیراخلاقی، نفوذهای سازمان یافته و تخریب منابع ملی و مصالح عمومی بدل شده است؟

پس از این همه سال ها و سوابق و تجربیات میدانی گذشته در صنعت هوایی، امروز بیش از هر زمان دیگری با حقیقتی تلخ مواجه ام: ما نه با بازار رقابتی مواجه ایم، نه با ساختاری که به مسافران یا حتی منافع خود شرکت هواپیمایی وفادار باشد. بلکه با شبکه ای گسترده از واسطه ها، بازیگران پنهان و تصمیم گیرانی مواجهیم که گاه خود عامل اصلی تورم قیمت، بی ثباتی در عرضه و بی اعتمادی در تقاضا هستند. دردناک تر آنکه بسیاری از آنان لباس قانون به تن دارند، اما سلاح سوداگری در دست.

شرکت های هواپیمایی، به ویژه در شرایط فعلی تحریم و تنگناهای ارزی، ناچارند برای تأمین منابع مالی، درهای فروش را به سمت کانال های خارجی یا پنهان یا سوداگران چارتری باز کنند و عقلانیت و تدبیر بازرگانی مدیریت مبتنی بر سود درون زا و عملیاتی خود را برون سپاری کنند و به سودهای غیرشفاف غیرعملیاتی متکی باشند. این یعنی بخشی از درآمد ملی، به جای گردش در اقتصاد داخلی، مستقیماً یا غیرمستقیم جذب شبکه هایی خارج از نظام رسمی می شود؛ شبکه هایی که نامشان گاه "پلتفرم بین المللی" است و گاه صرفاً "فلان آژانس آنلاین فروش OTA متصل به منبع خارجی". اما در باطن، همان الگوی فرار سرمایه، غارت منابع و نادیده گرفتن حقوق مشتری ایرانی ست.

صنعت حمل و نقل هوایی ایران، با تمام پتانسیل های راهبردی و منابع انسانی متخصصش، گرفتار استراتژی هایی شده که نه بر پایه آینده نگری، بلکه بر اساس روزمرگی و بقا نوشته شده اند. این صنعت، اگرچه ظاهرش مدرن و بین المللی ست، اما در عمل اسیر الگوهایی ست که بیشتر به اقتصادهای بیمار و رانتی شباهت دارد تا ساختاری رقابتی و پایدار.

برای نجات این بازار، نخست باید از پرده برداری آغاز کرد؛ از افشا و روشنگری. باید دانست که چه کسانی سود اصلی را از «فروش بلیط» می برند؟ به عنوان مثال چگونه بلیت یک مسیر داخلی با نرخ ارز خارجی فروخته می شود، در حالی که دستمزد، خدمات و سوخت آن بر پایه ریال تأمین شده؟ و مهم تر اینکه، این جریان چگونه به تضعیف برند ملی، فرار مشتری به بازارهای غیررسمی، و بی اعتمادی فراگیر انجامیده است؟

ما نیازمند بازتعریف مفهوم «فروش» و بازار توزیع و مدیریت درآمد و عایدی در شرکت های هواپیمایی ایرانی مبتنی بر تخصص هستیم. فروش نه صرفاً عددی در گزارشات مالی، بلکه بخشی از استراتژی و امنیت و حیثیت و عزت نفس اقتصادی یک شرکت هواپیمایی است. در غیر این صورت، هر بلیتی که امروز با دلار و یا از مسیرهای مبهم فروخته می شود، فردا منافع ملی و مصالح عمومی را خواهد سوزاند.

این نوشته، نه زنگ پایان، که آغازی است برای یک اصلاح اساسی. اصلاحی که تنها با شجاعت، شفافیت، و بازگشت به اصول حرفه ای و شفافیت در بازار توزیع و نظام مالی شرکت های هواپیمایی ایرانی ممکن است و این مسئولیت، پیش از همه، بر دوش تک تک ماست؛ آنان که سال ها در این صنعت زیسته اند، تجربه اندوخته اند، و اکنون وقت آن است که نه صرفاً ناظر، که مطالبه گر و کنشگرِ تغییر به اندازه توان و وسع خود در کنار همدیگر و در شعاعی که می توانیم باشیم.