◄ اهمیت بهره­‌برداری از ظرفیت‌­های بازار سرمایه در جهت توسعه ناوگان حمل و نقل هوایی

اکثر کشورهای توسعه یافته با بهره‌­مندی از روش‌­ها و ابزارهای نوین تامین مالی و توجه ویژه به ظرفیت­­‌های بخش خصوصی نسبت به توسعه زیرساخت‌­های شبکه حمل‌ و نقلی اقدام نموده‌­اند.

شرکت هواپیمایی امارات یکی از شرکت‌­های پیشرو در به‌کارگیری روش‌­های نوین تامین سرمایه در صنعت حمل‌ و نقل هوایی دنیا است. این شرکت در سال ٢٠١٣ موفق به عرضه یک میلیارد دلار صکوک استهلاکی ده ساله و در سال 2015 موفق به جذب 913 میلیون دلار اوراق صکوک از طریق بورس دبی برای تأمین مالی خرید هواپیمای ایرباس A380 گردید. ارزان­تر بودن تامین مالی با ابزارهای نوین مالی نظیر صکوک در مقایسه با اوراق قرضه از جمله دلایل اصلی عرضه صکوک توسط این شرکت بود. نوآورانه بودن این ساختار به این جهت است که در آن هیچ دارایی فیزیکی (که برای قابل معامله بودن صکوک لازم است) درگیر کار نمی­‌شود. حقوق و خدماتی که شرکت هواپیمایی امارات در این روش تعهد می­‌کند دارایی­‌هایی است که فیزیکی نیستند و در عین حال ربوی نیز نیستند. بنابراین صکوکی که بر مبنای چنین دارایی­‌هایی عرضه می­‌شود قابلیت معامله با تخفیف یا با قیمت بالاتر را دارند. این ساختار برای گردانندگان شرکت‌­های هواپیمایی که به میزان کافی دارایی فیزیکی ندارند مناسب است.

در ایران در دوره پیش از انقلاب (سال 1345) شرکت هواپیمایی ایران­ ایر مجوز استفاده از اعتبار صادرات امریکا (Export Credit) را به مبلغ 9 میلیون و 760 هزار (9.760.000) دلار بابت 80 درصد (80%) بهای خرید 2 فروند هواپیمای مسافری بوئینگ 727 و موتور و دیگر لوازم یدکی ساخت کشور ایالات‌متحده آمریکا را دریافت نمود.

در دوره پس از انقلاب اسلامی نیز شرکت هواپیمایی ماهان به عنوان اولین شرکت بخش خصوصی کشور در چهار مرحله اقدام به انتشار اوراق بدهی در بازار سرمایه به مبلغ ۴.۳۰۵ میلیارد ریال نمود. این شرکت در سال 1389 موفق به جذب مبلغ ۳.۳۰۵ میلیارد ریال از طریق اوراق صکوک اجاره به شرط تملیک برای خرید پنج فروند هواپیما شد. همچنین این شرکت در سال 1397 برای اولین بار به عنوان یک شرکت خصوصی، موفق به انتشار اوراق منفعت به ارزش ۱.۰۰۰ میلیارد ریال با هدف استفاده ‌از ‌بخشی ‌از ‌منافع ‌ناشی ‌از ‌قراردادهای ‌اجاره‌ (فول‌چارتر) گردید. در این اوراق، منافع آتی حاصل از قراردادهای اجاره به مدت چهار سال به شرکت واسط مالی به وکالت از خریداران اوراق واگذار شد.

در کشور ما نیز با توجه به ضرورت توسعه و نوسازی ناوگان حمل‌ و نقل هوایی کشور و وضعیت مالی نچندان مطلوب شرکت‌های هواپیمایی فعال ناشی از شرایط اقتصادی پیش آمده (تغییر نرخ برابری ارز) از یک سو و محدودیت­ منابع مالی سیستم بانکی و صندوق توسعه ملی و عدم دسترسی به منابع بین­المللی از سوی دیگر، اهمیت توجه به روش‌­های نوین تامین مالی در صنعت حمل‌ونقل هوایی را بیش از پیش نموده است.

بدیهی است حرکت به سمت به‌کارگیری ابزار نوین تامین مالی، زمینه جذب سرمایه­‌های داخلی به صنعت حمل‌ونقل هوایی را فراهم آورده و موجب رونق این صنعت می­‌گردد. پیش‌قدم شدن شرکت‌های هواپیمایی دولتی در بهره‌­برداری از ابزار نوین تامین مالی در صنعت حمل‌ و نقل هوایی علاوه بر کاهش بار مالی دولت در شرایط کسری بودجه حاضر، موجب زمینه‌­سازی مناسب جهت حضور دیگر شرکت­‌های هواپیمایی خصوصی کشور را نیز فراهم می‌­آورد.

اعطای مجوز تامین مالی از طریق بازار سرمایه با اعتبار شرکت­‌ها و نه با تضامین بانکی و دارایی شرکت­‌ها همانند دیگر کشورهای پیشرو در توسعه حمل و نقل هوایی، موجب کاهش هزینه­‌های تمام شده در تامین مالی و نیز سهولت در اجرای کار می‌شود. این اقدام می­‌بایست توسط بالاترین نهاد اقتصادی کشور پیگیری و راه­‌حل مناسب اتخاذ گردد.