| کد خبر: 181390 |

◄ جای خالی سازمان­‌های مردم ­نهاد مدافع ایمنی ترافیک

اگرچه بهبود ایمنی ترافیک ممکن است دغدغه سیاست­گذاران و برنامه­‌ریزان بخش دولتی نیز باشد، بااین­‌حال، فعالیت­‌های حمایت از ایمنی در بیشتر موارد معطوف به سازمان‌های غیردولتی (مردم‌­نهاد) است تا با به­‌کارگیری قابلیت­‌های عمومی و هدایت مطالبات بدنه اجتماع، نیروی لازم را به منظور پیگیری مطالبات، برآورده شدن الزامات و انجام تعهدات بخش دولتی نسبت به ارتقای ایمنی ترافیک ایجاد نماید.

تین نیوز

حادثه برخورد کامیون نفتکش با اتوبوس بین­‌شهری در محل پایانه سنندج در بامداد 20 تیر ماه، حادثه برخورد اتوبوس مسافربری به تانکر حمل سوخت در جاده نطنز در 26 شهریور ماه و حادثه اتوبوس حامل دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران در 4 دی ماه تنها سه تصادف از تعداد بسیار زیاد تصادفات منجر به جرح و فوت جاده‌­ای در سال جاری بوده‌­اند که تعدادی از هموطنان­‌مان در آنها جان خود را از دست داده و تعداد بسیار بیشتری نیز مجروح شده‌­اند. مشخصه اصلی هر سه این تصادفات، شدت زیاد آنها بوده است به گونه‌ای که در تصادف اول حداقل 11 نفر، در تصادف دوم حداقل 19 نفر و در تصادف سوم حداقل 10 نفر جان خود را از دست داده و تعداد بسیار بیشتری نیز زخمی شده‌اند. چنین شدت زیادی از تصادفات و به تبع آن، جریحه‌­دار شدن افکار عمومی، علت اصلی بازتاب بسیار وسیع اخبار مربوط به تصادف و بروز هیجانات اجتماعی در چنین رخدادهایی است که ابعاد ملی و حتی بین­‌المللی می­‌یابد. این ابعاد وسیع نباید ما را از این موضوع غافل کند که همه روزه تعداد بسیاری از هموطنان جان خود را در تصادفات ترافیکی از دست داده و تعداد بسیار بیشتری نیز زخمی می‌­شوند. برای نمونه تلفات روزانه ترافیکی در کشور معادل تکرار چهار حادثه به شدت حادثه دانشگاه علوم و تحقیقات در هر روز است.

ابعاد فردی، خانوادگی و اجتماعی تصادفات شدید ترافیکی بسیار وسیع و غیر قابل تصور است. این ابعاد چنان ناگهان رخ می‌­نماید و علت­‌شناسی این رخدادها چنان پیچیده است که پردازش و پذیرش تصادفات بسیار شدید برای جامعه، غالباَ دشوار و دور از ذهن است. در این بیان کلی مفهوم جامعه، یک مفهوم عام است و از یک اجتماع کوچک محدود مثل خانواده تا اجتماعات بزرگتر مثل اقوام، دوستان، همکاران و عموم مردم جامعه را شامل می‌­شود. برای مثال تصور کنید که در میان کشته­ شدگان اتوبوس در پایانه سنندج که در 20 تیرماه سال جاری اتفاق افتاد، مادر، برادر و خواهر دانشجوی نخبه دانشگاه صنعتی شریف حاضر بودند که به شوق دیدار عزیزشان قصد سفر به پایتخت را داشتند. درک علت مرگ همزمان افراد این خانواده نه تنها وجدان جامعه را جریحه­‌دار می­‌کند، بلکه این سوال را برمی‌­انگیزد که به چه گناهی کشته شدند؟

حتی تصور آن‌که افرادی بدون آن‌که کوچکترین اراده‌­ای در کنترل علت مرگ یا مصدومیت شدید خود داشته باشند، در لحظه کوتاهی قرعه مرگ یا نقص عضو به نام‌شان زده شود، غیرقابل توجیه و وحشتناک است. هیچ کدام از عزیزانی که در دانشگاه علوم و تحقیقات جان خود را در تصادف اتوبوس از دست دادند، وقتی هنگام صبح منزل را به مقصد دانشگاه ترک می­‌کردند تصور نمی­‌کردند که دانشگاه، آخرین مقصد همه سفرهایی باشد که قرار بوده در عمر کوتاه‌شان انجام دهند. چنین ابعاد وحشتناک و غیرقابل توجیه و غیر قابل باوری از تصادفات، علت اصلی هیجانات، تأسفات اجتماعی و در برخی موارد مطالبه‌­گری محدود این حق نانوشته شهروندی است که مطابق آن هیچ انسانی سزاوار از دست دادن جان خود یا مصدومیت در تصادفات جاده‌­ای نیست. در حالی­‌که در نظریه‌­های جدید در علم ایمنی ترافیک، تصادفات ترافیکی رخدادهایی قابل پیشگیری و قابل پیش­‌بینی تلقی می­‌شوند.

ظهور و بروز ابعاد وحشتناک و غیر قابل باور تصادفات در اجتماع، تابع شدت تصادف است. توجهات عمومی عمدتاَ به تصادفاتی معطوف می­‌شود که در آنها تعداد زیادی از شهروندان در یک حادثه و به­‌صورت یک‌جا و به یک‌باره جان خود را از دست داده‌­اند و افراد به سادگی از کنار تصادفات کوچکتر منجر به فوت یا مجروحیت عبور می‌­کنند. نظریه‌­های درک از خطر در روانشناسی اجتماعی چنین مشاهده­‌ای را تأیید می‌­کند. با این حال هر تصادف داستان خود را روایت می‌­کند و تعداد زیادی از مجموعه افراد مرتبط با فرد قربانی را تحت تأثیر قرار می‌­دهد، بدون آنکه عموم شهروندان از این ابعاد آگاه شوند. برای نمونه تصور کنید که فقط در سال گذشته حدود 16 هزار نفر جان خود را در تصادفات ترافیکی از دست داده و حدود 330 هزار نفر نیز مجروح شده‌اند. این آمار چنانچه اشاره شد، معادل تکرار چهار حادثه به شدت حادثه دانشگاه علوم و تحقیقات در هر روز است. با این حال، هیجانات اجتماعی در مورد این حوادث هیچ‌گاه مشابه یک حادثه با شدت بسیار زیاد (مثل حادثه دانشگاه علوم و تحقیقات) به خروش نمی­‌آید و افکار عمومی در مورد آنها کوچکترین توضیحی نمی‌­خواهد.

نکته جالب توجه دیگر آن است که مطابق تجربه، حتی در مورد حوادث ترافیکی شدید نیز، حافظه اجتماع بسیار محدود است و ابعاد حادثه ظرف مدت کوتاهی کاملاَ به بوته فراموشی سپرده خواهد شد. به‌­طوری که اگر در مورد حوادث سنندج و نطنز از افکار عمومی سوال شود، بسیاری این حوادث را به یاد نمی‌­آورند یا به سختی به خاطر خواهند آورد. این نقص به­‌خاطر آورده شدن اجتماعی، در کنار عدم توجه به تصادفات جرحی و فوتی روزانه که تعداد تلفات هر کدام به حدی نیست که کانون افکار عمومی شود، دشواری‌­های بزرگی در پیگیری مطالبات اجتماعی ایمن­‌سازی ترافیک هستند.

به منظور کاهش دشواری‌­های مذکور، توصیه‌­های جهانی عمدتاَ ناظر بر تمرکز و هدایت فعالیت‌های حمایت­‌های اجتماعی از ایمنی ترافیک است. چنین فعالیت­‌هایی که با هدف ایجاد محیط حمایت­‌گر از ایمنی ترافیک (Supportive Environment) انجام می‌­شود، فعالیت حمایت از ایمنی ترافیک (Road Safety Advocacy) خوانده می‌­شود. ایجاد محیط حمایت­گر اجتماعی بخش بسیار مهمی از هر سامانه مدیریت ایمنی ترافیک به حساب می‌آید. مطابق تعریف سازمان بهداشت جهانی، حمایت از ایمنی راه به صورت افزایش آگاهی عمومی در مورد مسئله ایمنی راه با هدف اثرگذاری بر سیاست‌­ها، برنامه‌­ها و منابع تخصیص‌­یافته به ایمنی ترافیک قابل تعریف است.

اگرچه بهبود ایمنی ترافیک ممکن است دغدغه سیاست­گذاران و برنامه­‌ریزان بخش دولتی نیز باشد، بااین­‌حال، فعالیت­‌های حمایت از ایمنی در بیشتر موارد معطوف به سازمان‌های غیردولتی (مردم‌­نهاد) است تا با به­‌کارگیری قابلیت­‌های عمومی و هدایت مطالبات بدنه اجتماع، نیروی لازم را به منظور پیگیری مطالبات، برآورده شدن الزامات و انجام تعهدات بخش دولتی نسبت به ارتقای ایمنی ترافیک ایجاد نماید. در این بیان، سازمان­‌های غیردولتی (مردم‌­نهاد) به­‌منزله حافظه اجتماع در مورد حادثه خاص ترافیکی عمل کرده و مطالبات و نیروی لازم برای پیگیری امور تا حل مشکلات و پیشگیری از رخدادهای مشابه را به­‌طور پیوسته به بخش دولتی اعمال می‌نمایند. در این ارتباط، سازمان بهداشت جهانی، مهمترین زمینه­‌های فعالیت­‌های حمایت از ایمنی ترافیک توسط سازمان‌های غیردولتی مردم­‌نهاد را مشتمل بر موارد زیر پیشنهاد کرده است:

- جلب توجهات عمومی نسبت به موضوع ایمنی ترافیک

- ایجاد اراده سیاسی به منظور توجه به ایمنی ترافیک و تلاش برای ارتقای آن

- اصلاح تصورات اشتباه عموم مردم نسبت به علل بروز تصادف و یادآوری مداوم این‌که تصادفات ترافیکی رخدادهایی قابل پیش‌­بینی و قابل پیشگیری هستند.

- پیگیری‌­های لازم برای تغییر در سیاست‌­ها و برنامه‌­های عمومی (ملی یا محلی) با هدف ارتقای ایمنی و پیشگیری از آسیب‌های ترافیکی

- انتقال پیام به عموم مردم در خصوص رفتارهای پر خطر ترافیکی و لزوم اصلاح آنها

- جلب مشارکت‌­ها و همکاری‌­های عمومی

- پیگیری افزایش بودجه قابل تخصیص به اقدامات ایمن­‌سازی

- مطالبه ارتقای ایمنی به نمایندگی از عموم مردم

فعالیت‌­های حمایتی سازمان‌­های غیردولتی (مردم‌­نهاد) از ایمنی ترافیک در کشور ما عمدتاَ نوپا و نوظهور است و این فعالیت­‌ها کمتر مورد اقبال بخش دولتی قرار می‌­گیرد. برای نمونه همانطور که ذکر شد، علیرغم آن‌که کشورمان هر روزه به میزان چهار برابر تلفات حادثه دانشگاه علوم و تحقیقات تهران را تجربه می­‌کند، اما در غیاب نظام منسجمی برای فریاد زدن ابعاد وسیع این حوادث و انعکاس آن به بدنه سیاست­‌گذار و تصمیم­‌گیر و پیگیری مطالبات عمومی نسبت به ارتقای ایمنی ترافیک و پیشگیری از مصدومیت‌ها، حتی شور و هیجانات اجتماعی که به دنبال حوادث مشابه دانشگاه علوم و تحقیقات ایجاد شده است، به زودی به سردی و افول می‌گراید.

تجارب و مشاهدات نویسنده نشان می­‌دهد که موضوعات مورد مطالبه در ایمن‌­سازی ترافیک در برخی مصادیق به دلیل محدودیت‌­های بخش دولتی الزاماً مورد پیگیری قرار نخواهد گرفت. تلاش برای متقاعد کردن ذی­‌نفعان به­‌خصوص ذی­‌نفعان بخش دولتی برای پذیرفتن مسئولیت خود عمدتاً دشوار است و در جلسات بررسی عوامل تصادفات، رویکرد رایج، تلاش برای سلب مسئولیت از دستگاه مربوط به خود و مطالبه مسئولیت از بخش‌های دیگر است. به­‌همین علت لازم است فعالیت‌های حمایت از ایمنی توسط بخش غیردولتی در راستای مطالبه مسئولیت از همه ذی­ن‌فعان تا متقاعد کردن کردن ذی‌­نفعان امر در انجام مسئولیت‌­های سازمانی خود مورد پیگیری و مطالبه پیوسته قرار گیرد. اگرچه این تلاش‌­ها پرچالش و دستیابی به نقطه ایده‌­آل عمدتاً ساده نیست.

استفاده از ظرفیت‌­های سازمان­‌های مردم­‌نهاد در مطالبات ایمنی ترافیک، رویکرد مهمی است که در کشورهای پیش‌رو در ایمنی ترافیک مورد توجه قرار می‌­گیرد و در میان و بلندمدت نتایج مثبتی را در پی داشته است. دولت وظیفه دارد زمینه­‌های مناسب و ساز و کار لازم برای شنیده شدن مطالبات عمومی ایمن­‌سازی را فراهم کرده و زمینه‌­های لازم را به منظور لحاظ این مطالبات در تصمیم­‌گیری­‌ها و سیاست­‌گذاری‌­های فنی ایجاد نماید. اهمیت این موضوع در کشورمان وقتی بیشتر است که بدانیم ایمنی ترافیک یک حق شهروندی نانوشته است و نباید نادیده گرفته شود.

در این ساختار پیشنهادی، مسئولان باید نسبت به پاسخ به افکار عمومی به حد کافی ملتزم و متعهد شده باشند که این موضوع احتمالا مستلزم تغییراتی در ساختارها، مقررات و روال‌های فعلی است. با این­‌حال نویسنده بر این باور است که بدون اصلاح ساختارهای فعلی در جهت پاسخگو کردن دستگاه‌­های دولتی مسئول نسبت به مطالبات ایمنی ترافیک و ملتزم کردن آنها به توجه به ایمنی ترافیک در تصمیمات و سیاست­‌گذاری‌­های فنی، واکنش‌­های دولتی پس از تصادفات شدید از ابراز تأسف و تأثر و تعارفات معمول و امید به عدم تکرار حوادث مشابه در آینده فراتر نخواهد رفت و کاربست عملی نخواهد یافت. نویسنده بر این اعتقاد هستند که افزایش آگاهی عمومی نسبت به حقوق خود در حین تردد (در کنار ذکر مسئولیت‌های عمومی شهروندان) و ایجاد ساز و کارهای استیفای این حقوق از سوی دستگاه قضایی، گام مهمی در کاهش حاشیه امن متولیان و پاسخگو کردن آنها در صورت بروز یک حادثه ترافیکی است. به عنوان نمونه وجود ساز و کارهای غیردولتی (مردم‌­نهاد) به ترتیبی که قربانیان حوادث ترافیکی و خانواده آنها اختیارات کافی برای تحقیق مستقل در مورد شرایط تصادف و جمع‌­آوری مستندات فنی لازم برای طرح دعوی علیه سایر ذی­‌نفعان امر (مثل شهرداری‌ها، وزارت راه و شهرسازی، خودروسازان و غیره) را داشته باشند، کمک زیادی به استیفای حقوق ایمنی تردد خواهد نمود و به تدریج بخش دولتی را برای بهبود و ارتقای ایمنی ترافیک به تکاپو وا خواهد داشت که این موضوع در میان و بلندمدت ارتقای ایمنی ترافیک را در شبکه راه‌ها و معابر به همراه خواهد داشت.

ایجاد ساز و کارهای مرتبط با این امر و به‌خصوص تبیین و تدقیق جایگاه سازمان‌های مردم‌­نهاد و ظرفیت‌سازی و ارتقای توانمندی‌­های این تشکل‌ها موضوع مهم و کلیدی است که می‌­تواند از سوی نهادهای بالادستی مرتبط همچون کمیسیون ایمنی راه، وزارت کشور، کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی و غیره دنبال گردد. عضویت سازمان‌­های غیردولتی مردم‌­نهاد مستقل و توانمند در جلسات نهاد راهبر ایمنی در سطح ملی و محلی و دادن اختیارات در مطالبات عمومی حقوق ایمنی ترافیک، نقش مهمی در ارتقای عمومی ایمنی ترافیک در کشور خواهد داشت. ضمن آنکه گروه­‌های مردم­‌نهاد توانمند امکان ارائه خدمات تخصصی به قربانیان حوادث جاده‌­ای و خانواده آنها خواهند داشت تا با ارائه مشاوره‌­های فنی و حقوقی (مثلاً خدمات مشاوره حقوقی تخصصی)، از یک سو زمینه استیفای حقوق این افراد از دستگاه­‌های مسئول را محقق ساخته و از سوی دیگر سایر ذی­نفعان امر را در قبال نتایج تصمیمات‌شان مسئول­‌تر خواهد ساخت. بدون حضور مؤثر سازمان‌­های مردم‌­نهاد توانمند، مطالبات ایمنی ترافیک در کانال مشخصی هدایت نخواهد شد و موضوعات ضروری در زمان کوتاهی از حافظه جامعه خارج شده و پیگیری نخواهد شد.

* عضو هیئت علمی دانشگاه خوارزمی

 

اخبار مرتبط

خواندنی ها

ارسال نظر

  • دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط تین نیوز در وب منتشر خواهد شد.

  • تین نیوز نظراتی را که حاوی توهین یا افترا است، منتشر نمی‌کند.

  • پیام هایی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط باشد منتشر نخواهد شد.

  • انتشار مطالبی که مشتمل بر تهدید به هتک شرف و یا حیثیت و یا افشای اسرار شخصی باشد، ممنوع است.

  • جاهای خالی مشخص شده با علامت {...} به معنی حذف مطالب غیر قابل انتشار در داخل نظرات است.