مناطق آزاد چگونه به جایگاه واقعی خود در اقتصاد ملی می رسند؟

مناطق آزاد تجاری در ایران با مأموریت هایی مانند جذب سرمایه گذاری خارجی، توسعه صادرات غیرنفتی، ایجاد اشتغال پایدار و انتقال فناوری شکل گرفته اند، اما واقعیت میدانی نشان می دهد که بسیاری از این اهداف هنوز محقق نشده یا با چالش های جدی مواجه هستند.

پرسش اساسی این است: چگونه می توان حال مناطق آزاد کشور را بهتر کرد تا این مناطق به جایگاه واقعی خود در اقتصاد ملی و منطقه ای برسند؟

نخستین گام بازتعریف مأموریت ها و شفاف سازی کارکرد مناطق آزاد است. اگر این مناطق صرفاً به واردات کالاهای مصرفی و فعالیت های غیرمولد محدود شوند هرگز به موتور توسعه اقتصادی تبدیل نخواهند شد.

بنابراین، بازگشت به فلسفه وجودی مناطق آزاد یعنی تولید صادرات محور، جذب سرمایه گذاری مولد و ایجاد زنجیره ارزش واقعی، ضروری است. تجربه کشورهای موفق در حوزه مناطق آزاد، مانند چین و امارات، نشان می دهد که تمرکز بر صادرات فناوری محور و صنایع استراتژیک کلید موفقیت است.

گام دوم اصلاح ساختارهای مدیریتی است. مناطق آزاد نیازمند مدیرانی کارآمد، متخصص، آشنا به قوانین تجارت بین الملل و دیپلماسی اقتصادی هستند. ایجاد کمیته های جذب سرمایه گذاری با حضور کارشناسان حرفه ای، تحلیلگران بازار جهانی و متخصصان بازاریابی بین الملل می تواند حلقه مفقوده سال های گذشته را جبران کند. شفافیت در تصمیم گیری ها، کاهش بروکراسی و پاسخگویی دقیق به سرمایه گذاران، اعتماد فعالان اقتصادی را افزایش خواهد داد.

عامل سوم توسعه زیرساخت های هوشمند و لجستیکی است. مناطق آزاد کشور بدون دسترسی به بنادر خشک، شبکه ریلی پیشرفته، مناطق پشتیبان صنعتی و خدمات دیجیتال یکپارچه  نمی توانند نقش مؤثری در زنجیره تأمین جهانی ایفا کنند.

از این رو سرمایه گذاری در زیرساخت های نوین به ویژه در حوزه حمل ونقل، فناوری اطلاعات، ارتباطات و انبارداری هوشمندو ... نقشی تعیین کننده در افزایش رقابت پذیری این مناطق دارد.

در این بین بخش خصوصی باید از حاشیه به متن اقتصاد مناطق آزاد وارد شود. تجربه جهانی نشان داده بدون حضور فعال و سرمایه گذاری واقعی بخش خصوصی، مناطق آزاد کارکردی جز هزینه تراشی ندارند. ایجاد بسته های حمایتی شفاف، تضمین امنیت سرمایه، کاهش ریسک های حقوقـی و ایجاد مشوق های مالی و مالیاتی، کلید جذب مشارکت جدی بخش خصوصی خواهد بود.

در نهایت، دیپلماسی اقتصادی فعال می تواند به مناطق آزاد ایران جان تازه ای ببخشد. همکاری با کشورهای همسایه، ایجاد پیوندهای تجاری فرامرزی، بهره برداری از معاهدات بین المللی و حضور در نمایشگاه ها و کنفرانس های جهانی، زمینه ساز ورود سرمایه و فناوری و تقویت صادرات غیرنفتی خواهد بود.

به طور خلاصه حال خوب مناطق آزاد در گرو ترکیب سه عنصر است: مدیریت کارآمد و شفاف، سرمایه گذاری مولد و زیرساخت های هوشمند. اگر این سه ضلع با هم فراهم شوند، مناطق آزاد ایران می توانند به جایگاه واقعی خود یعنی موتور محرک توسعه اقتصادی، پایگاه صادرات غیرنفتی و سکوی پرش به بازارهای جهانی دست یابند.