بررسی چالش های ساختاری و اجرایی در تعامل میان گمرک و نظام حمل ونقل کشور
با توجه به جایگاه راهبردی ایران در منطقه و نقش محوری آن در مسیرهای ترانزیتی بین المللی ، ضرورت دارد تعاملات میان گمرک جمهوری اسلامی ایران و دستگاه های فعال در عرصه حمل ونقل کشور به بالاترین سطح انسجام و کارآمدی برسد .
با توجه به جایگاه راهبردی ایران در منطقه و نقش محوری آن در مسیرهای ترانزیتی بین المللی ، ضرورت دارد تعاملات میان گمرک جمهوری اسلامی ایران و دستگاه های فعال در عرصه حمل ونقل کشور به بالاترین سطح انسجام و کارآمدی برسد . بررسی های کارشناسی صورت گرفته حاکی از آن است که مشکلات متعدد ساختاری ، فرآیندی و فناورانه ، مانعی جدی در مسیر تسهیل تجارت و ترانزیت کشور ایجاد کرده است . در این بولتن ، چالش های محوری و برخی راهکارهای قابل طرح ارائه می گردد .
محورهای اصلی چالش ها
۱. فقدان ساختار یکپارچه و هماهنگی میان نهادی
فقدان سازوکارهای ارتباطی مؤثر و شفاف میان گمرک و بخش های مختلف حمل ونقل ، موجب بروز اختلال در گردش کالا ، تأخیر در ترخیص و نارضایتی ذی نفعان شده است . این ناهماهنگی در بسیاری موارد منجر به دوباره کاری ، افزایش هزینه های لجستیکی و ناتوانی در رقابت با مسیرهای جایگزین منطقه ای می شود .
۲. تعدد مقررات و ناهماهنگی اجرایی
وجود آیین نامه ها و بخشنامه های متنوع و بعضاً متناقض از سوی نهادهای متعدد ، فضای عدم قطعیت برای فعالان اقتصادی به وجود آورده است . همچنین تفاوت در اجرای مقررات در مبادی گمرکی مختلف ، زمینه ساز سردرگمی و سوءبرداشت از ضوابط جاری شده است .
۳. ضعف زیرساخت های لجستیکی در پایانه های گمرکی
کمبود امکانات استاندارد بارگیری ، باراندازهای مجهز ، سیستم های حمل درون پایانه ای ، سردخانه ها و مسیرهای دسترسی مناسب در بسیاری از گمرکات مرزی کشور مشهود است . این امر موجب تأخیر در فرآیند حمل و توزیع کالا و هدررفت منابع شده است .
۴. ناپیوستگی سامانه های الکترونیکی حمل ونقل و گمرک
رغم راه اندازی سامانه هایی نظیر "پنجره واحد تجارت فرامرزی" و "سامانه جامع گمرکی" ، ضعف در اتصال عملیاتی این سامانه ها با سیستم های فعال در حمل ونقل (ریلی ، جاده ای ، دریایی و هوایی) همچنان مانعی اساسی در بهره برداری بهینه از فناوری اطلاعات در زنجیره تأمین محسوب می شود .
۵. ناکارآمدی ناوگان و تأثیر آن بر عملکرد گمرکات
فرسودگی ناوگان حمل ونقل و کندی جابه جایی کالا به ویژه در مرزها ، موجب افزایش تراکم ، کاهش ایمنی و ایجاد گلوگاه های اجرایی در فرآیند ترخیص کالا شده است.
پیشنهادهای اجرایی
۱. تدوین سند راهبردی تعامل گمرک و حمل ونقل با تمرکز بر وظایف دستگاه ها، مکانیزم هماهنگی و نظام پاسخ گویی
۲. ایجاد پایگاه داده مشترک بین گمرک ، راهداری ، راه آهن و سایر نهادهای ذی ربط
۳. توسعه زیرساخت های لجستیکی در گمرکات مرزی و بین المللی با جذب سرمایه بخش خصوصی
4. نوسازی ناوگان حمل ونقل فعال در خطوط گمرکی با مشوق های مالی و تسهیلات بیمه ای
۵. بازنگری در مقررات و تسهیل فرآیندهای ترخیص کالا از طریق استانداردسازی رویه ها در سراسر کشور
نتیجه گیری
هماهنگی نظام مند میان گمرک و بخش حمل ونقل ، نه تنها راهگشای رونق اقتصادی و افزایش بهره وری زنجیره تأمین است ، بلکه اعتبار بین المللی کشور را در مسیرهای تجاری و ترانزیتی ارتقا خواهد داد . این مهم ، مستلزم عزم جدی در سطح عالی و سیاست گذاری منسجم در درون شورای عالی هماهنگی های حمل ونقل کشور است .
