◄ چارچوب خالص صفر: پایان مزیت ال ان جی و فرصت ایران در متانول و آمونیاک آبی

چندی پیش مقاله تحلیلی گروه محیط زیست و پایداری دریایی انجمن مهندسی دریایی ایران درباره حذف تدریجی ال ان جی از صنعت کشتیرانی جهانی، با نقدی از سوی کارشناس حمل و نقل دریایی، رضا محمد علی بیگی، همراه شد.

به گزارش تین نیوز ، این مقاله نخستین بار در ۳۰ مرداد سال جاری در رسانه شانا منتشر شد و پس از آن   نقد رضا محمدعلی بیگی   در تاریخ ۴ شهریور در رسانه تین نیوز انتشار یافت. 

اکنون گروه محیط زیست و پایداری دریایی انجمن مهندسی دریایی ایران  این نقد را نمونه ای ارزشمند از گفت و گوی کارشناسی دانسته  که هم در جامعه تخصصی دریایی و هم در جامعه نفتی کشور اهمیت دارد.

این گروه پاسخی  به نقد رضا محمد علی بیگی برای تین نیوز ارسال کرده  که در ادامه آمده  است:

«مقاله تحلیلی گروه محیط زیست و پایداری دریایی انجمن مهندسی دریایی ایران درباره حذف تدریجی ال‌ ان‌ جی از صنعت کشتیرانی جهانی، با نقدی از سوی کارشناس حمل‌ و نقل دریایی، رضا محمدعلی‌بیگی، همراه شده است. مقاله ‌ای که نخستین بار در ۳۰ مرداد سال جاری در رسانه شانا منتشر شد. این نقد که در تاریخ ۴ شهریور در رسانه تین ‌نیوز بازتاب یافت، نمونه ‌ای ارزشمند از گفت ‌و گوی کارشناسی است که هم در جامعه تخصصی دریایی و هم در جامعه نفتی کشور اهمیت دارد. 

چنین مباحثی کمک می کند ابعاد یک رویداد متحول کننده در عرصه مقررات بین المللی دریانوردی به درستی فهم شود و از ساده سازی یا سوء برداشت جلوگیری گردد. تحولی که با توجه به احتمال بالای تصویب "چارچوب خالص صفر" (Net Zero) در مهرماه سال جاری، تهدیدی جدی برای سرمایه گذاری های قفل شده در آمریکا و قطر در ال ان جی محسوب می شود، اما می تواند برای ایران، با تمرکز بر متانول و آمونیاک آبی و توسعه فناوری های جذب و ذخیره کربن، به یک فرصت راهبردی و ژئوپلتیکی بدل شود.

محور اصلی نقد مطرح شده 

محور نقد آقای بیگی آن است که "جمع بندی خبر درباره حذف تدریجی ال ان جی  از کشتیرانی جهانی، بدون توجه به نوع کشتی ها، محدوده تردد و تحلیل هزینه فایده ارائه شده است". این نکته در سطح سیاست گذاری داخلی بجا است؛ زیرا هر برنامه ملی کربن زدایی دریایی باید بر پایه تفکیک ناوگان (بین المللی، منطقه ای و داخلی) و محاسبه هزینه فایده سوخت ها ( ال ان جی، متانول، آمونیاک)  طراحی شود.

با این حال، باید توجه داشت که مصوبات سازمان بین المللی دریانوردی (IMO) الزام آور و بازگشت ناپذیرند و هرگونه برنامه ملی اگر با این چارچوب ها سازگار نباشد، عملاً فاقد کارکرد موثر خواهد بود.

اهمیت ملی و جایگاه ایران

مسئله اصلی و محوری آن است که کشورهای صاحب ناوگان دریایی اکنون در برابر یک تغییر رویکرد جهانی و متحول کننده قرار گرفته اند؛ این در حالی است که حدود ۸۰ درصد تجارت خارجی ایران از طریق حمل و نقل دریایی انجام می شود و این بخش همواره در صدر تحریم های آمریکا و متحدانش قرار داشته است. از این رو، الزامات بین المللی حاکم بر زیست بوم  حمل و نقل دریایی از اهمیت ویژه ای برای تقویت تاب آوری این زنجیره ارزش حیاتی برخوردار است. وزارت نفت با درک این اهمیت، تدوین یک برنامه ملی مستقل کربن زدایی را در دستور کار قرار داده است تا در محافل بین المللی از جمله اوپک و IMO بتواند جایگاه مؤثر و همسو با تحولات جهانی برای ایران ترسیم کند.

الزامات بین المللی و سند سیاستی مجمع جهانی دریانوردی

در تاریخ 6 خرداد 1404 ( 27 مه 2025) در کپنهاگ، یک کنفرانس تخصصی برگزار شد که طی آن دو نهاد مهم بین المللی، "ائتلاف به سوی صفر" Getting to Zero Coalition و "مجمع جهانی دریانوردی"Global Maritime Forum یادداشت سیاستی جدید خود را منتشر کردند. این یادداشت سیاستی نشان می دهد که اقدامات سیاستی جدید IMO به اندازه کافی بلند پروازانه هستند تا گذار به سوخت های صفر یا نزدیک به صفر، با قابلیت تولید و به کارگیری در مقیاس وسیع، را هدایت کنند؛ هرچند موفقیت این اقدامات در گرو آن است که با پاداش های معنادار برای پیشگامان و مجازات های سنگین تر برای متخلفان همراه باشد.

اعتبار این یادداشت از آن روست که این دو نهاد حلقه اتصال میان صنعت، سرمایه گذاران و سیاست گذاران جهانی محسوب می شوند. ائتلاف به سوی صفر صدها شرکت بزرگ حمل و نقل، انرژی و بانک ها را گرد هم آورده و عملاً بازتاب دهنده نظر بخش خصوصی و سرمایه جهانی است؛ در حالی که مجمع جهانی دریانوردی به عنوان بازوی فکری و سیاستی نزدیک بهIMO ، مسیر تصمیم گیری های آینده در این سازمان را شکل می دهد. بنابراین، این یادداشت صرفاً یک گزارش کارشناسی نیست، بلکه سیگنالی معتبر از جهت گیری واقعی بازار و مقررات جهانی به شمار می آید.

مطالعات رسمی IMO و تحلیل های پشتیبان آن (از جمله مدل سازی های دانشگاه های  UMAS و UCL در کنار سند سیاستی منتشر شده توسط مجمع جهانی دریانوردی و ائتلاف به سوی صفر، تصویر واحدی ارائه می کنند:  ال ان جی به دلیل زیرساخت های موجود و حمایت های سیاستی، تا حدود سال ۲۰۳۰ همچنان در بازار باقی خواهد ماند و حتی در صورت نصب سیستم های جذب کربن بروی کشتی ها (CCS) می تواند چند سالی دیگر تداوم یابد. با این حال، به دلیل شدت انتشار بالا دستی و لغزش متان، در چارچوب خالص صفر مشمول جریمه های سنگین خواهد شد و به تدریج جای خود را به سوخت هایی نظیر آمونیاک نزدیک به صفر کربن خواهد داد.

فرصت ایران در مسیر توسعه برنامه ملی کربن زدایی 

با توجه به احتمال بالای تصویب چارچوب صفر کربن در IMO در مهرماه سال جاری، ضروری است ایران مسیر خود را در حوزه سوخت های پاک و توسعه انرژی باز تنظیم کند. به این معنا که کلیه برنامه های توسعه و سرمایه گذاری در ال ان جی فسیلی متوقف گردد تا از قفل شدن دارایی ها جلوگیری شود و در مقابل، تمرکز برنامه ملی کربن زدایی دریایی بر توسعه و بهره برداری از متانول آبی در میان  مدت و آمونیاک آبی در افق بلند مدت تا دهه ۲۰۵۰ قرار گیرد. در این چارچوب، طراحی و آماده سازی زیرساخت های لازم برای تولید، حمل و نقل، ایمنی و فناوری بهره برداری از این سوخت ها در کشتی ها باید به  طور جدی در دستور کار قرار گیرد.

در این میان، ایران می تواند با تکیه بر ظرفیت های پتروشیمی موجود، متانول آبی را به عنوان سوخت گذار در میان مدت توسعه دهد و هم زمان زیرساخت های لازم برای تولید، ذخیره سازی و بهره برداری از آمونیاک آبی تا افق ۲۰۵۰ را آماده سازد. تحقق این راهبرد نیازمند توسعه فناوری های جذب و ذخیره کربن (CCS/CCUS) در واحدهای تولیدی خشکی است؛ موضوعی که هم اکنون نیز در دستور کار شرکت های پتروشیمی کشور قرار گرفته و باید به عنوان اولویت راهبردی دنبال شود. چنین همسویی با مطالعاتIMO، توقف پروژه های  ال ان جی فسیلی و تمرکز بر متانول آبی و آمونیاک آبی را مستدل و ضروری می سازد.

نکته کلیدی در سیاست گذاری ملی

نکته کلیدی در سیاست گذاری ملی آن است که میزان مورد نیاز سوخت های جایگزین نباید به صورت مجرد تعیین شود، بلکه باید در پیوند با دو محور اساسی تعریف گردد:

افق توسعه حمل و نقل دریایی ایران در کریدور شمال جنوب و شبکه ترانزیت دریایی، که می تواند تقاضای داخلی و صادراتی برای متانول و آمونیاک آبی را شکل دهد.

بهره برداری حداکثری از منابع فسیلی موجود همراه با پایبندی به هدف کاهش خالص صفر؛ به این معنا که در کنار تقویت صادرات انرژی های  فسیلی، گاز طبیعی کشور به جای ورود به پروژه های پر ریسک ال ان جی فسیلی، مستقیماً در زنجیره های متانول و آمونیاک آبی ارزش  افزوده ایجاد کند.

استمرار توسعه طرح ملی تولید هیدروژن پاک که  تولید سوخت های الکترونیکی (e-fuels) و تنوع بخشی به سبد سوخت های آینده را پشتیبانی کند.

این همان الگویی است که کشورهایی مانند نروژ دنبال می کنند: از یک سو حداکثر استفاده از منابع انرژی موجود را در دستور کار دارند، و از سوی دیگر با همسو سازی تدریجی زنجیره ارزش با الزامات IMO و اتحادیه اروپا در چارچوب خالص صفر، مسیر گذار انرژی را به اجرا می گذارند.

نروژ؛ مصداق گذار هم زمان از فسیل به پاک

نروژ نمونه ای بارز از کشوری است که ضمن اتکا به صادرات گسترده انرژی های فسیلی، مسیر گذار به سوخت های پاک را به طور هم زمان دنبال می کند. این کشور روزانه حدود دو میلیون بشکه نفت خام و سالانه بیش از ۱۱۰ میلیارد متر مکعب گاز طبیعی صادر می کند و جایگاه دومین صادر کننده گاز به اروپا را دارد. بخش اصلی صادرات گاز نروژ از طریق خطوط لوله به آلمان، بریتانیا و فرانسه انجام می شود، در حالی که صادرات ال ان جی آن محدود و حاشیه ای است.

ویژگی متمایز نروژ استفاده از درآمدهای نفت و گاز برای سرمایه گذاری در آینده است: توسعه پروژه های جذب و ذخیره کربن" نوردرن لایتس (Northern Lights)"  به عنوان نخستین زنجیره کامل جذب و ذخیره کربن (CCS)  در مقیاس تجاری اروپا، سرمایه گذاری در تولید هیدروژن و آمونیاک پاک برای صادرات به اروپا، و همچنین صادرات برق آبی از طریق کابل های زیر دریایی نمونه هایی از این رویکرد هستند. 

بدین ترتیب نروژ هم حداکثر بهره برداری از منابع فسیلی را در کوتاه مدت حفظ کرده و هم با همسو سازی تدریجی زنجیره ارزش انرژی با الزامات IMO و اتحادیه اروپا در چارچوب  صفر کربن (NetZero) ، مسیر جایگزینی سوخت های پاک را در میان مدت و بلند مدت هموار ساخته است.

جمع بندی

هرچند انجام تحلیل هزینه فایده و تفکیک ناوگان برای سیاست گذاری داخلی ضروری است، اما مسیر کلان و اجتناب ناپذیری که توسط مقررات بین المللی تعیین شده، تغییر نمی کند: با تصویب چارچوب  خالص صفر، ال ان جی فسیلی در آب های بین المللی موقعیت رقابتی خود را از دست خواهد داد و مسیر حذف تدریجی آن هموار خواهد شد. این تحول برای ایران ـ که فاقد سرمایه گذاری های قفل شده در ال ان جی است و در عوض زیرساخت های متانول و آمونیاک را توسعه داده ـ یک فرصت راهبردی و حتی ابزار بهره برداری ژئوپلتیک فراهم می سازد. فرصتی که تنها با تدوین و اجرای یک برنامه ملی مستقل کربن زدایی دریایی، همسو با افق توسعه دریا محور و الزامات بین المللی، می تواند ایران را به یک بازیگر مؤثر در میدان تعاملات انرژی جهانی تبدیل کند.»