◄ مطالبه ۱۷ میلیارد دلاری راه آهن برای تحقق اهداف برنامه هفتم/ سرمایه های غیردولتی باید در توسعه راه آهن سهیم شود

محمد مهدی کریمی قهی: هم زمان با تدوین نقشه راه جدید ریلی کشور، راه آهن تحقق اهداف برنامه هفتم توسعه را منوط به تأمین ۱۷ میلیارد دلار سرمایه گذاری کرده است؛ مطالبه ای که در کنار آن، کارشناسان بر ضرورت اصلاح بهره وری و عملکرد عملیاتی پیش از تزریق منابع مالی تأکید دارند.

با نزدیک شدن به اجرای برنامه هفتم توسعه، بخش ریلی کشور بار دیگر در کانون توجه سیاست گذاران و کارشناسان قرار گرفته است. راه آهن جمهوری اسلامی ایران در حال نهایی سازی پیش نویس سیاست های توسعه حمل و نقل ریلی است؛ سندی که پس از تصویب در هیئت وزیران، به عنوان نقشه راه رسمی این بخش عمل خواهد کرد و مسیر سرمایه گذاری و اولویت های توسعه ای ریل را مشخص می کند.

مطابق اعلام مسئولان راه آهن، این نقشه راه با رویکردی جامع طراحی شده و توسعه متوازن زیرساخت، ناوگان و تامین مالی را به صورت هم زمان دنبال می کند. هدف اصلی این برنامه، افزایش سهم حمل و نقل ریلی در اقتصاد کشور است؛ سهمی که طی سال های اخیر تغییر محسوسی نداشته و اکنون باید متناسب با تکالیف برنامه هفتم رشد کند.

در همین چارچوب، راه آهن برآورد کرده است که برای دستیابی به اهداف تعیین شده در افق برنامه هفتم، حدود ۱۷ میلیارد دلار سرمایه گذاری در بخش ریلی مورد نیاز است و وزارت راه و شهرسازی در این خصوص، اصلاحیه ای به مجلس ارائه کرده است. 

این منابع قرار است در حوزه هایی همچون توسعه خطوط ریلی، نوسازی و تکمیل ناوگان باری و مسافری و پیشبرد پروژه های اولویت دار هزینه شود. تمرکز اصلی این پروژه ها بر تکمیل کریدورهای بین المللی شرق غرب و شمال جنوب است؛ مسیرهایی که نقش کلیدی در ارتقای جایگاه ترانزیتی ایران در منطقه ایفا می کنند.

قائم مقام راه آهن میر حسن موسوی دیزجی با اشاره به ساختار این برنامه تاکید کرده است که در نقشه راه جدید، نقش دولت و بخش خصوصی به طور شفاف تفکیک شده است. بر اساس این رویکرد، دولت مسئولیت اصلی سرمایه گذاری در زیرساخت های ریلی را بر عهده دارد، در حالی که بخش خصوصی می تواند در حوزه ناوگان و بهره برداری نقش پررنگ تری ایفا کند. 

به گفته او، توسعه پایدار ریل مستلزم توجه هم زمان به زیرساخت و ناوگان است و غفلت از هر یک، کارآمدی سرمایه گذاری را کاهش می دهد.

حال سوال اصلی این است که با وجود تدوین نقشه ای برای حضور بخش غیردولتی در راه آهن، آیا سرمایه گذاری خصوصی وارد خواهد شد؟! در صورتی که بهره وری راه آهن ایران زیر متوسط جهانی است و سرعت بازرگانی راه آهن هم اندازه با قدم زدن یک انسان (حدود 3 کیلومتر در ساعت) است. باید توجه کرد که بخش خصوصی منافع مالی خود را در نظر می گیرد و صرف تعارف های بخش دولتی، چاره ساز نخواهد بود.

با این حال، برخی کارشناسان حمل و نقل معتقدند که تحقق اهداف بلندپروازانه برنامه هفتم، صرفا با تزریق منابع مالی امکان پذیر نیست. پیش شرط جذب سرمایه گذاری مولد، به ویژه از سوی بخش غیردولتی، افزایش بهره وری عملیاتی راه آهن است. به گفته او، سرعت بازرگانی قطارها در ایران به طور متوسط فاصله قابل توجهی با استانداردهای منطقه ای دارد.

در حالی که راه آهن قزاقستان مسیر ۳۶۰۰ کیلومتری مویتنی تا بندر آکتائو را در مدت پنج روز پوشش می دهد، جابه جایی بار در مسیر ۱۶۰۰ کیلومتری بندرعباس–سرخس در ایران دست کم ۱۴ روز زمان می برد؛ اختلافی که به گفته کارشناسان، جذابیت ترانزیتی کشور را کاهش می دهد.

در عین حال، گزارش ها حاکی از آن است که در ماه های اخیر، نشانه هایی از افزایش حضور بخش خصوصی در خرید لوکوموتیو و ناوگان باری و مسافری مشاهده شده و هم زمان، پروژه های زیرساختی متعددی از سوی شرکت ساخت و توسعه حمل و نقل کشور در دست اجراست. دوخطه کردن مسیرهای پرتردد، احداث خطوط جدید و تکمیل کریدورها در صدر اولویت های این پروژه ها قرار دارد.

مسئولان راه آهن امیدوارند با حمایت مجلس در فرآیند بودجه ریزی و بهره گیری از ابزارهایی نظیر تهاتر نفت و منابع عمومی، بتوانند اهداف نقشه راه ریلی را محقق کنند؛ اهدافی که افزون بر رشد اقتصادی و توسعه ترانزیت، کاهش تصادفات جاده ای، آلودگی هوا و مصرف انرژی را نیز به دنبال خواهد داشت.